اگر تابه‌حال نام روش ELISA را شنیده باشید، احتمالا بپرسید کیت الایزا چیست و برای چه هدفی می‌توان از آن استفاده کرد. در پاسخ، الایزا یکی از روش‌های تشخیصی برای بررسی و اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌ها، پروتئین‌ها، مولکول‌های کوچک و پپتیدها می باشد. ارزیابی کمی آنتی‌ژن مشخص، در یک نمونه خاص از دیگر کاربردهای این محصول به‌حساب می‌آید.
در این روش برای تشخیص و ارزیابی از چهار راهکار متفاوت استفاده می‌کنند، از جمله: الایزای مستقیم و غیرمستقیم. استفاده از این کیت‌ها در مقایسه با سایر روش‌های آزمایشگاهی تفاوت‌ها و مزایایی دارد. اگر می‌خواهید بیشتر بدانید که کیت الایزا چیست، چه کاربردها و مزایایی دارد تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
کیت الایزا چیست؟
هدف از تکنیک الایزا تشخیص وجود آنتی‌ژن در نمونه‌های بیولوژیکی مختلف است و به‌عنوان یکی از آزمایش‌های تخصصی در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و تحقیقاتی شناخته می‌شود. تشخیص بیماری‌های خونی ویروسی و ارزیابی میزان انواع پروتئین‌های خونی از جمله دیگر کاربردهای این کیت ها می باشند.
اما خود کیت الایزا چیست و چگونه از آن استفاده می‌شود. این محصول کاربرد گسترده‌ای در آزمایشگاه‌های طبی و تحقیقاتی دارد. کیت‌های الایزا از تخصصی‌ترین انواع کیت آزمایشگاهی هستند که بر اساس واکنش میان آنتی‌بادی و آنتی‌ژن عکس‌العمل نشان می‌دهند. با توجه به اینکه واکنش‌های ایمونولوژیک بین پادتن و آنتی ژن به‌عنوان واکنش‌هایی بسیار خاص شناخته می‌شوند، این روش امکان انجام آزمایش را با دقت بسیار بالا برای محققان فراهم می‌کند.
اما نحوه عملکرد کیت الایزا چیست؟ باید بگوییم که این کیت‌ها بر اساس شناسایی آنتی‌ژن توسط آنتی‌بادی طراحی می‌شوند. برای انجام آزمایش به‌وسیله آن ابتدا یک نمونه آزمایشگاهی حاوی مولکول خاص مثل: پروتئین به یک سطح جامد مانند کف پلیت وصل می‌شود. بعد از آن آنتی‌بادی متصل به یک آنزیم خاص به مولکول هدف یا آنتی‌ژن وصل می‌شود. در این مرحله آنزیم روی سوبسترا اثر می‌گذارد و واکنشی ایجاد می‌کند که نتیجه آن تغییر رنگ قابل‌مشاهده است.
معرفی انواع روش های ELISA
به‌طورکلی این روش را به چهار دسته اصلی زیر تقسیم می‌کنند:
- الایزای مستقیم یا Direct ELISA: در این روش آنتی‌بادی اصلی که به یک آنزیم متصل است، به مولکول هدف وصل می‌شود. از ویژگی‌های این روش می‌توانیم به سرعت و سادگی بیشتر و حساسیت کمتر در مقایسه با سایر روش‌ها اشاره کنیم.
- الایزای غیرمستقیم یا Indirect ELISA: در این تکنیک ابتدا از آنتی‌بادی اولیه فاقد آنزیم برای آزمایش استفاده می‌شود. سپس آنتی‌بادی ثانویه متصل به آنزیم به آن اضافه می‌شود و حساسیت بیشتری ایجاد می‌کند.
- الایزای ساندویچی یا Sandwich ELISA: حال که متوجه شدید کیت الایزر چیست و نوع مستقیم و غیرمستقیم آن چطور عمل می‌کند، لازم است با روش آزمایشی الایزای ساندویچی آشنا شوید. معمولا در این روش از دو نوع آنتی‌بادی مختلف استفاده می‌شود که یکی از آن‌ها برای تثبیت آنتی‌ژن و دیگری با هدف شناسایی آن کاربرد دارند. دقت بسیار بالا و فراهم کردن شرایط آزمایش برای پروتئین‌های بزرگ‌تر از نقاط قوت آن محسوب می‌شوند.
- الایزای رقابتی یا Competitive ELISA: در این تکنیک نمونه موردنظر با مولکول‌های استانداردی که به آنتی‌بادی متصل هستند، رقابت می‌کند. معمولا استفاده از این روش برای ارزیابی نمونه‌هایی با غلظت بسیار پایین در آزمایش‌های نیازمند به دقت بسیار بالا رایج است.
معرفی کاربردهای کیت الایزا
تا اینجا متوجه شدید که کیت الایزا چیست و انواع آن کدام است، در این بخش با کاربردهای آن را در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و تحقیقاتی توضیح می‌دهیم.
1. تشخیص طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها
این کیت‌ها برای شناسایی و تشخیص ابتلا به بیماری‌های ویروسی مثل: هپاتیت B،HIV و عفونت‌های دیگر تولید شده‌اند. محققان و پزشکان معمولا از آن‌ها در مواقعی استفاده می‌کنند که به تشخیص سریع و دقیق بیماری‌ها نیاز دارند. برای آشنایی بیشتر با چگونگی عملکرد این تجهیزات طبی در شناسایی بیماری HIV، مقاله نحوه استفاده از کیت تست ایدز را مطالعه کنید.
2. آزمایش ایمونولوژی و واکنش‌های ایمنی
پیشتر اشاره کردیم که کیت الایزا چیست و نتایج آن تا چه اندازه دقیق و قابل‌اعتماد هستند. شناسایی پروتئین‌ها و آنتی‌بادی‌های خاص موجود در سیستم ایمنی و بررسی واکنش‌های ایمنی بدن از آزمایش‌هایی هستند که به دقت بسیار بالایی نیاز دارند. به‌همین دلیل برای انجام آن‌ها از کیت‌های الایزا استفاده می‌شود. از دیگر کاربردهای این تجهیزات آزمایشگاهی، ارزیابی و تشخیص آنتی‌بادی‌ها در تحقیقات مرتبط با تولید و اثربخشی واکسن‌ها، پاسخ ایمنی بدن به بیماری‌های مختلف و نظارت بر روند بهبود درمان بیماران است.
3. بررسی تغییرات سطح پروتئین‌ها و هورمون‌ها
از این کیت‌ها در آزمایشگاه‌ها برای انجام تحقیقات فیزیولوژی و زیست‌شناسی استفاده می‌شود. اصلی‌ترین کاربرد آن‌ها در انجام این آزمایش‌ها سنجش سطح هورمون‌های مختلف، سیتوکین‌ها و پروتئین‌های خاص موجود در نمونه‌های انسانی مثل: سرم، ادرار و بافت‌ها است. اطلاعات به‌دست‌آمده از این آزمایش‌ها محققان و پزشکان را قادر می‌سازد تا فرایندهای زیستی بیمار را درک کرده و سطح سلامت آن‌ها را بررسی کنند.
4. شناسایی عوامل بیماری‌زا
شناسایی عوامل بیماری‌زا مثل: ویروس‌ها، باکتری‌ها و توکسین‌ها یکی دیگر از کاربردهای این محصولات است که تشخیص بیماری‌های گوناگون را برای پزشکان آسان تر کرده است.
5. شناسایی بیومارکرها در تحقیقات مرتبط با سرطان
در تحقیقات مرتبط با سرطان از کیت‌های الایزر برای شناسایی و سنجش میزان بیومارکرهای سرطانی موجود در خون و نمونه‌های دیگر بدن استفاده می‌شود. امکان بررسی پیشرفت بیماری و میزان پاسخگویی بدن بیمار به روش درمانی از مزایای استفاده از آن‌ها به‌شمار می‌روند.
6. انجام تحقیقات داروسازی
ارزیابی اثرهای داروهای مختلف و شناخت پروتئین‌ها و مولکول‌های خاص که امکان شناسایی به‌عنوان هدف دارویی را دارند، از کاربردهای این کیت‌ها در تحقیقات داروسازی هستند. استفاده از این تجهیزات آزمایشگاهی به محققان امکان می‌دهد تا داروهای جدید را توسعه دهند و میزان اثربخشی آن‌ها را بررسی کنند.
مزایای استفاده از کیت های الایزا
پس از رسیدن به پاسخ این پرسش که کیت الایزا چیست، لازم است با مزایای استفاده از آن برای پژوهشگران آشنا شویم. این تجهیزات باتوجه‌به نیازهای محققان در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی و تشخیصی طراحی شده‌اند و با دقت و سرعت بالا اطلاعات موردنیاز را برای تشخیص بیماری‌ها در اختیار این افراد قرار می‌دهند.
-
دقت و حساسیت بسیار بالا
استفاده از این کیت‌ها پژوهشگران را قادر می‌سازد تا میزان بسیار اندکی از پروتئین‌ها و مولکول‌های خاص را با دقت و حساسیت بسیار بالا شناسایی کنند. همچنین استفاده از آنتی‌بادی‌های اختصاصی در طراحی آن‌ها به افزایش دقت در شناسایی و سنجش مولکول‌ها منجر می‌شود.
-
افزایش سرعت انجام آزمایش
کاهش زمان انجام آزمایش و امکان دریافت نتیجه نهایی در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پژوهشگران امکان می‌دهد تا داده‌ها را با سرعت بیشتری تحلیل و بررسی کنند.
-
امکان تطبیق با شرایط مختلف آزمایشگاهی
این کیت‌ها برای آزمایش انواع نمونه‌های انسانی، با کاربردهای مختلف و در شرایط آزمایشگاهی گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرند.
-
اختصاصیت یا Specificity
اختصاصیت یا Specificity، به‌معنی میزان نتیجه منفی حقیقی در یک آزمایش خاص است. بسیاری از این کیت‌های تحقیقاتی به آنتی‌بادی‌هایی با اختصاصیت بالا مجهز شده‌اند که به پژوهشگران امکان می‌دهد تا تنها مولکول موردنظر را شناسایی کنند و امکان دستیابی به نتیجه‌های کاذب را به میزان چشمگیری کاهش دهند.
-
امکان استفاده برای نمونه‌های مختلف
محققان می‌توانند از این کیت‌ها برای انجام آزمایش روی نمونه‌های مختلف انسانی مانند: سرم، پلاسما، بافت‌ها، ادرار و سلول‌ها استفاده کنند. این موضوع باعث شده است که کیت‌های الایزا یکی از پرکاربردترین تجهیزات در زمینه‌های مختلف پزشکی و زیست‌شناسی باشند.
-
قابلیت استانداردسازی و کالیبراسیون دقیق
کیت‌های الایزا پروتکل‌های دقیقی دارند و با استفاده از مواد استاندارد تولید می‌شوند. به‌همین دلیل پژوهشگران می‌توانند به‌وسیله آن‌ها آزمایش‌های گوناگون را به‌صورت دقیق و تکرارپذیر انجام دهند و به نتایج قابل‌اعتماد برسند.
مقایسه کیت الایزا با سایر روش های آزمایشگاهی
در کنار آنکه باید بدانید کیت الایزا چیست و چه کاربردی دارد، بهتر است با سایر روش‌هایی که برای شناسایی و اندازه‌گیری مولکول‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، نیز آشنا شوید. به این ترتیب می‌توانید از طریق مقایسه مزایا و معایب هر کدام بهترین روش را متناسب با نیازهای تحقیقات موردنظرتان انجام دهید.
روش غربالگری کمی لومینسانس یا Chemiluminescent Assays
در این روش برای اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌ها از تکنولوژی کمی لومینسانس استفاده می‌شود. دقت و سرعت بالای این تکنیک باعث شده است که آن را به‌عنوان جایگزین مناسبی برای الایزا بشناسند.
روش اسپکتروفتومتری
در این روش با استفاده از جذب و پراکندگی نور مواد مختلف را تشخیص می‌دهند و اندازه‌گیری می‌کنند. با وجود کاربردهای گسترده روش اسپکتروفتومتری حساسیت آن برای تشخیص پروتئین‌ها و مولکول‌های بیولوژیک در مقایسه با کیت‌های الایزا به مراتب کمتر است.
واکنش زنجیره‌ای پلیمراز یا PCR
واکنش زنجیره‌ای پلیمراز یکی از تکنیک‌های بیولوژی مولکولی است که معمولا با اهدافی مثل: تکثیر توالی‌های یک DNA خاص در نمونه موردنظر مورد استفاده قرار می‌گیرد. انجام آزمایش‌های مختلف ژنتیک، تشخیص بیماری‌های عفونی و بررسی‌های مرتبط با پزشکی قانونی از دیگر کاربردهای آن به‌شمار می‌روند.
از مزایای این روش می‌توانیم حساسیت بالا، امکان دریافت نتیجه در زمان کوتاه، چندگانه‌سازی و قابلیت آنالیز کمی را نام ببریم. با وجود این، نیاز به تجهیزات و معرف‌های تخصصی مانع جایگزین شدن این روش با تکنیک‌های الایزا شده است.
ایمونوهیستوشیمی یا IHC
تشخیص وجود و توزیع پراکندگی پروتئین‌های خاص در نمونه‌های بافتی بدن به‌وسیله آنتی‌بادی‌هایی که به آنتی‌ژن هدف متصل شده‌اند، اصلی‌ترین کاربرد روش ایمونوهیستوشیمی است. برای دستیابی به نتیجه در این روش از نشانگرهای کروموژنیک یا فلورسنت استفاده می‌کنند. تشخیص سرطان و کشف نشانگرهای زیستی از دیگر کاربردهای این تکنیک محسوب می‌شوند. آماده‌سازی نمونه برای انجام این آزمایش نسبت به روش الایزا به زمان بیشتری نیاز دارد. به‌همین علت نمی‌توان از آن هنگام نیاز به دریافت نتیجه در زمان کوتاه استفاده کرد.
سنجش جریان جانبی (LFT)
آزمون جریان جانبی یا Lateral Flow Test (LFT)، یک نوع تست تشخیصی سریع است که برای شناسایی وجود یا عدم وجود یک ماده خاص (مانند: ویروس، آنتی‌ژن، آنتی‌بادی، هورمون، یا دارو) در نمونه‌هایی مانند: بزاق، ادرار، خون یا ترشحات بینی استفاده می‌شود. این آزمون‌ها معمولاً به صورت نوار تست طراحی می‌شوند و نتیجه آن‌ها ظرف چند دقیقه قابل مشاهده است. آزمایش بارداری، غربالگری بیماری‌های عفونی و آزمایش داروها و میزان اثربخشی آن‌ها از مهم‌ترین کاربردهای سنجش جریان جانبی هستند.
باتوجه‌به اینکه قیمت کیت های آزمایشگاهی الایزا نسبتا گران است، می‌توانیم این روش را به‌عنوان یک راهکار مقرون‌به‌صرفه معرفی کنیم. با وجود این باید بدانید که حساسیت آن نسبت به کیت‌های الایزا کمتر است و تنها برای کسب نتایج کیفی کاربرد دارد.
سخن نهایی
الایزا یکی از روش‌های تشخیصی است که با هدف سنجش میزان آنتی‌بادی‌ها، مولکول‌های کوچک و پروتئین‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر کاربردهای آن تشخیص عوامل بیماری‌زا، آزمایش واکنش‌های ایمنی و انجام تحقیقات داروسازی است. با مقایسه این روش با سایر روش‌های اندازه‌گیری مولکول‌ها متوجه مزایایی مثل قابلیت استانداردسازی، استفاده در شرایط مختلف آزمایشگاهی و بررسی انواع نمونه‌های انسانی مثل: سرم، پلاسما، ادرار و بافت می‌شوید.
در این مقاله به این پرسش پاسخ دادیم که کیت الایزا چیست و کاربردها و انواع آن کدامند. همچنین به مقایسه الایزا با دیگر روش‌های مشابه پرداختیم تا با توجه به آن، روشی متناسب با نیازهای تشخیصی بالینی و یا تحقیقاتی خود را انتخاب کنید.
