اگر کمی به اطراف خود دقت کنید، مواد شیمیایی متعددی را می‌بینید که هر روز در خانه و محل کار با آنها برخورد دارید. رایج‌ترین آنها شامل: مایعات پاک‌کننده، رنگ‌ها، چسب‌ها و سوخت‌ها هستند که به صورت روزانه از آنها استفاده می‌کنیم. بیشتر مواد شیمیایی مورد استفاده در خانه مانند: چسب، آفت‌کش، داروها، رنگ، سفیدکننده، جرم‌گیر و… اگر به درستی مورد استفاده قرار بگیرند، خطرناک نیستند؛ با این حال، برخی از مواد شیمیایی نیاز به توجه و دقت بیشتری برای استفاده کردن نسبت به سایرین دارند. بنابراین، آشنایی با علائم خطر مواد شیمیایی اهمیت بالایی پیدا می‌کند. در ادامه با ما همراه باشید تا با این علائم آشنا شوید.
اهمیت اطلاع از نماد خطرات مواد شیمیایی
GHS یا سیستم هماهنگ جهانی برچسب‌گذاری و طبقه‌بندی مواد شیمیایی ، نوعی طبقه‌بندی مواد خطرناک است که به عنوان یک استاندارد جهانی پذیرفته می‌شود. طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری مواد شیمیایی به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا مواد شیمیایی خطرناک را شناسایی کنند و با تشخیص خطرات احتمالی، نحوه استفاده ایمن آنها را بشناسند. علائم خطر عمدتاً با رنگ‌هایی مانند: زرد، قرمز و مشکی بر روی بسته‌بندی قرار می‌گیرند تا جلب‌توجه کنند و سریع‌تر دیده شوند.
اولین نمادهای خطر شامل: چند نقاشی ابتدایی بودند که در اوایل سال 1800 برای تعیین سم استفاده می‌شدند. این نمادها به مرور زمان برای انتقال سریع‌تر و درک راحت‌تر خطرات احتمالی تغییر یافتند. نهایتاً در سال 2018، پیکتوگرام‌های GHS تعیین و تأیید شدند. تا به امروز، علائم خطر GHS به عنوان کامل‌ترین و کارآمدترین نمادهای خطر مواد شیمیایی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. آشنایی کامل با علائم خطر مواد شیمیایی برای اطمینان از اینکه شما و کارمندان یا فرزندانتان به درستی از خطرات مربوطه مطلع هستید، بسیار مهم است. درک درست از این علائم به شما کمک می‌کند تا ضمن رعایت مقررات بهداشتی و ایمنی، تعداد حوادث و خسارات محیط کار را کاهش دهید.
انواع علائم خطر بر روی بسته‌بندی مواد شیمیایی
مهم‌ترین علائم خطر طبق طبقه‌بندی GHS که توجه به آنها ضروری است، شامل موارد زیر هستند:
1. مواد منفجره
نماد مواد منفجره نشان‌دهنده یک بمب در حال انفجار است. این برچسب بر روی بسته‌بندی آن دسته از مواد شیمیایی قرار می‌گیرد که ممکن است باعث انفجار شوند. این نماد می‌تواند تداعی‌کننده پیغام‌هایی مانند: خطر انفجار انبوه، خطر فرافکنی شدید، خطر آتش‌سوزی یا برآمدگی، مواد منفجره ناپایدار، آتش‌سوزی و مهمات باشد. این مواد ممکن است در آتش منفجر شود. برای در امان ماندن از خطرات این مواد، رعایت موارد زیر الزامی است:
- سیگار کشیدن در محیط حاوی مواد منفجره ممنوع است.
- مواد منفجره باید دور از حرارت، جرقه، شعله آتش و سطوح داغ نگهداری شود.
- از دستکش محافظ، عینک محافظ، شیلد صورت و لباس ایمنی استفاده گردد.
2. مواد قابل اشتعال
این علامت خطر مواد شیمیایی به شکل شعله آتش است و به هرگونه مواد شیمیایی شامل: گاز، مایعات و… قابل اشتعال اشاره دارد. این مواد نقطه اشتعال پایینی دارند و در تماس با هوا یا یک منبع احتراق کوچک، شعله‌ور می‌شوند. این برچسب همچنین بر روی بسته‌بندی موادی قرار می‌گیرد که می‌تواند گازهای بسیار قابل اشتعال در تماس با آب ایجاد کند. به این ترتیب، برچسب مورد نظر می‌تواند مفهوم‌هایی مانند: گاز قابل اشتعال، مایع و بخار قابل اشتعال، آئروسل قابل اشتعال و… را به همراه داشته باشد. از همین رو، علامت مواد قابل اشتعال بر روی موادی مانند: روغن لامپ، بنزین و پاک‌کننده‌های لاک ناخن (استون) دیده می‌شود. برای حفظ ایمنی لازم است به موارد زیر توجه شود:
- درب ظرف را محکم ببندید.
- از سیگار کشیدن خودداری کنید.
- روی شعله آتش یا سایر منابع اشتعال اسپری نکنید.
- مواد را دور از نور خورشید، گرما، جرقه و سطوح داغ نگهداری کنید.
3. مواد اکسیدکننده
مواد اکسیدکننده به دسته‌ای از مواد شیمیایی اشاره دارد که حتی در فضای خالی از هوا نیز می‌تواند منجر به واکنش‌های خطرناک با سایر مواد شیمیایی و آتش‌سوزی شود. این مواد مانند یک اکسیدکننده عمل می‌کنند و شدت آتش را افزایش می‌دهند. سفیدکننده‌ها و اکسیژن مورد استفاده برای مقاصد پزشکی از جمله مواد اکسیدکننده هستند. برای حفظ ایمنی، رعایت موارد زیر الزامی است:
- از سیگار کشیدن خودداری کنید.
- مواد را دور از گرما، جرقه، سطوح داغ و آتش نگهداری کنید.
- قبل از درآوردن لباس، لباس‌ها و پوست آلوده را بلافاصله با آب فراوان بشویید.
4. گازهای تحتفشار
یکی از علائم خطر مواد شیمیایی، نماد یک سیلندر گاز است که به گازهای تحتفشار اشاره دارد. بسته‌بندی‌های دارای برچسب گاز تحتفشار باید از نور خورشید دور بمانند و در هنگام استفاده از آنها بایستی از دستکش عایق سرد، محافظ صورت و محافظ چشم استفاده شود. این نماد به مفاهیم زیر اشاره دارد:
- حاوی گاز تحتفشار؛ در صورت گرم شدن ممکن است منفجر شود.
- حاوی گاز سرد؛ ممکن است باعث سوختگی یا آسیب برودتی شود.
5. مواد شیمیایی خورنده
برچسب مواد خورنده برای هشدار در برابر مواد شیمیایی کاربرد دارد که ممکن است در تماس با بافت زنده به آن آسیب برساند. این مواد می‌توانند باعث خوردگی فلزات شوند و به پوست و چشم افراد آسیب برسانند. معمولاً بر روی بسته‌بندی آمونیاک، اسید استیک، اسید هیدروکلریک و پاک‌کننده‌های فاضلاب از این علامت استفاده می‌شود. در برخورد با این دسته مواد لازم است از لباس محافظ، دستکش و شیلد صورت استفاده کنید.
6. مواد سمی
نماد مواد سمی نشان‌دهنده مواد شیمیایی است که حتی در مقادیر بسیار کم نیز می‌توانند صدمات زیادی ایجاد کنند. این مواد در صورت بلعیده شدن، تماس با پوست و استنشاق کشنده هستند. آفت‌کش، بیوسید و متانول از جمله مواد سمی به شمار می‌آیند. نمونه‌ای از موارد احتیاط در برخورد با مواد سمی شامل موارد زیر هستند:
- از محافظ تنفسی استفاده کنید.
- بلافاصله تمام لباس‌های آلوده را درآورید.
- پس از حمل بسته‌بندی، دست‌ها را کامل بشویید.
- در صورت تماس با پوست، به آرامی با آب و صابون فراوان پوست را بشویید.
- فقط در فضای باز یا محیط‌های دارای تهویه مناسب استفاده کنید.
- در صورت استنشاق، به محیطی با هوای تازه بروید و در وضعیتی که برای تنفس راحت است، استراحت کنید.
7. علامت خطر
نماد خطر نشان‌دهنده موادی است که می‌توانند به سلامتی آسیب برسانند. آنها باعث تحریک سیستم تنفسی می‌شوند و می‌توانند منجر به سرگیجه، خواب‌آلودگی، واکنش آلرژیک یا تحریک چشم و پوست شوند. همچنین در صورت استنشاق ممکن است به سیستم تنفسی آسیب برسانند.
8. موادی که خطرات جدی سلامتی (آسیب داخلی) به همراه دارد
این علامت خطر مواد شیمیایی نشان‌دهنده تهدیدهای بلندمدت و جدی برای سلامتی افراد است. این مواد در صورت بلع یا استنشاق می‌تواند باعث آسیب به اندام‌های داخلی یا در موارد شدید منجر به مرگ فرد شود. از جمله آسیب‌های این مواد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- می‌تواند منجر به ایجاد نقص ژنتیکی شود.
- می‌تواند به باروری آسیب برساند یا بر بارداری تأثیر بگذارد.
- می‌تواند منجر به سرطان شود یا علائم مشکوک به سرطان ایجاد کند.
- در صورت استنشاق ممکن است منجر به آسم یا مشکلات تنفسی شود.
9. مواد خطرناک برای محیطزیست
یکی از علائم خطر مواد شیمیایی درباره ی موادی است که باعث آسیب جدی به محیطزیست می‌شوند. آنها بر روی زندگی دریایی اثرات طولانی‌مدت باقی می‌گذارند. بیشتر آفت‌کش‌ها، بیوسیدها، بنزین‌ها و… جزو این دسته مواد دسته‌بندی می‌شوند.
سخن پایانی
مواد شیمیایی زیادی وجود دارند که در صورت عدم رعایت موارد ایمنی و نگهداری نامناسب، می‌توانند منجر به اتفاقات ناگوار، خسارت‌های جانی و مالی و حتی فاجعه شوند. از این رو، شناخت علائم خطر مواد شیمیایی و توجه به آنها می‌تواند حجم قابل توجهی از خسارات و حوادث را از ما دور کند. بنابراین، با مطالعه آنچه در این مقاله آورده‌ایم، میتوانید سلامت خود و همکاران را در اولویت قرار دهید. اگر قصد خرید اینترنتی مواد شیمیایی آزمایشگاهی را دارید، میتوانید با همکاران ما در لیان آزما در ارتباط باشید.
