25 جولای (5ام مرداد) مصادف با تولد اولین نوزاد با متد IVF در دنیا، روز جنین شناسی نامیده شده است. هر ساله آیین گرامیداشت روز جنین شناسی در کشورهای مختلف از جمله ایران با هدف ارج نهادن تلاش جنین شناسان و همچنین به عنوان یک موقعیت برای افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت امبریولوژی و نقش آن در سلامت انسان و تولید مثل برگزار میشود.
تاریخچه روز جنین شناس
تعیین بیست و پنجم جولای به عنوان روز جنین شناس به رویدادی فراموش نشدنی در سال 1979 برمیگردد. در 25ام جولای سال 1979 میلادی “لوییس براون” اولین نوزاد حاصل از لقاح مصنوعی (IVF) به دنیا آمد. “رابرت جی.ادواردز” پژوهشگر و پزشک انگلیسی همراه با “پاتریک استپتو” پزشک متخصص زنان، لقاح تخمک انسان در آزمایشگاه جنین شناسی را تکمیل کرد. تلاش آنها امکان تولد لوییز براون اولین نوزاد آزمایشگاهی جهان را در 25 ژوئن 1978 فراهم کرد. اما این نامگذاری نه در آن سال بلکه در چند سال اخیر اتفاق افتاد. سال 2010 جایزه نوبل پزشکی نصیب کسی شد که حاصل تلاش ها و تحقیقاتش، تولد نخستین نوزاد آزمایشگاهی بود و تا به امروز به تولد 4 میلیون کودک و درمان ناباروری میلیونها زوج نابارور در سراسر جهان کمک کرده است. در این سال یعنی 32 سال بعد از تولد اولین نوزاد حاصل از لقاح مصنوعی، جایزه نوبل پزشکی به پدر علم جنین شناسی و به نوعی پدر نوزادان آزمایشگاهی رسید. رابرت جی ادواردز 85 ساله یکی از پیشگامان باروری و نازایی است که نخستین بار روش باروری آزمایشگاهی یا IVF را آزمایش کرد. او در سال 1925 در منچستر انگلستان زاده شد و پس از جنگ جهانی دوم در دانشگاه های ولز وادینبورگ به تحصیل زیست شناسی پرداخت و در سال 1955، دکترای تکوین جنینی موش ها را دریافت کرد. در سال 1958 عضو هیئت علمی انستیتو ملی تحقیقات پزشکی لندن شد و تحقیقات خود را بر روش های لقاح انسانی متمرکز کرد. از سال 1963 ادواردز به دانشگاه کمبریج رفت و از سال 1960 با کمک پاتریک استپتو مشغول پژوهش روی روش بار وری آزمایشگاهی شد. ساعت 11:47 روز 25 جولای سال 1978، لحظه ای تاریخی برای او به شمار می رود، چرا که در این لحظه لوییس براون با کمک روش IVF یا لقاح مصنوعی به دنیا آمد.
لوییس براون اولین نوزاد IVF که چهار دهه قبل سر خط اخبار در سراسر جهان شد، اکنون ازدواج کرده و صاحب یک فرزند است. لوییس براون نخستین کودک IVF که امسال 46 ساله شد، اعلام کرد:«او و مادرش بسیار خوشحالند که یکی از پیشتازان دانش باروری آزمایشگاهی بحقی که لایقش بود رسید.» در سال 2007 لوییس براون نیز به طور طبیعی صاحب یک پسر شد.
رویان شناسی و جنین شناسی چیست؟
علم رویان‌شناسی یا امبریولوژی به بررسی جنین از زمان تشکیل زایگوت تا زمان تولد میپردازد یا به عبارتی علم جنین شناسی درباره ی تکامل رویان از زمان بارورسازی تخمک پژوهش میکند. در انسان، به توده ی تشکیل شده از تقسیم سلولی تخمک از لانه‌گزینی تا پایان هفته ی هشتم بارداری رویان میگویند. پس از هفته ی هشتم توده ی در حال تکامل را جنین می‌نامند.
تاریخچه ی جنین شناسی
برای بررسی تاریخچه ی علم جنین شناسی باید در نظر بگیریم که تا قرن 18 میلادی “پیش‌ساخت” یاpreformation” ” نظریه ی پایه در جنین‌شناسی بوده است. براساس نظریه ی پیش ساخت، مایع منی حاوی جنین یا رویان می‌باشد که تنها برای رشد و تکامل به بزرگتر شدن نیاز دارد. در فرضیه ای دیگر که ارسطو 2000 سال پیش پیشنهاد داد، “فراژن‌زایی” یا ” ”epigenesistبرای تکامل جنین بود. بر اساس فراژن‌زایی، یک جاندار به تدریج ازسلول تخم بوجود می‌آید. همزمان با پیشرفت میکروسکوپها در قرن 19میلادی، زیست‌شناسان توانستند مستقیما مشاهده کنند که جنین در طول زمان درطی یک سری فرایندها شکل می‌گیرد. بعد ازآن فراژن‌زایی به عنوان نظریه غالب در جنین‌شناسی جای نظریه ی پیش‌ساخت را گرفت. بعد از دههٔ 50 میلادی با کشف ساختمان DNA و پیشرفت‌های حوزه زیست‌شناسی مولکولی و زیست‌شناسی تکاملی تلاش شد تا نقش “ژن” در تغییرات ریخت‌شناختی شناخته شود.
روز جنین شناس در ایران
در ایران نیز در چند سال اخیر شاهد برگزاری رویدادهایی در مرداد و شهریور به مناسبت روز جهانی جنین شناس در پژوهشگاه های ناباروری و مراکز جنین شناسی هستیم.
برای مثال در سال گذشته مراسم بزرگداشت روز جهانی جنین‌شناسی در 27 شهریور با حضور متخصصان و کارشناسان دکتری این رشته به همت پژوهشکده علوم تولید مثل استان یزد برگزار شد. این مراسم شامل پخش کلیپ دستاوردهای علمی رشته جنین شناسی برای درمان ناباروری، پخش نمایش دانشجویی، سخنرانی پروفسور عباس افلاطونیان به‌عنوان ریاست و استاد پژوهشکده بود و نمایشگاهی از آثار هنری و عکس دانشجویان رشته جنین شناسی برپا شد. او هدف از برگزاری این همایش را ارج نهادن به زحمات و تلاش‌های علمی دانشجویان و اساتید، کارشناسان و متخصصان جنین شناس در زمینه درمان ناباروری، تحقیقات علمی و ارائه مقالات ثمر بخش که در مجلات علمی دنیا هم به چاپ رسیده عنوان کرد و افزود: “این افراد در زمینه طب تولید مثل، آزمایشگاه علمی جنین شناسی فراتر و تخصصی‌تر از دنیا در حال فعالیت هستند.”
به گزارش روابط عمومی جهاد دانشگاهی واحد استان قم به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران “ایسنا” در سال گذشته در روز جنین شناس مراسم بزرگداشتی به همین مناسبت برگزار گردید. در این رویداد راحیل جنتی فر، مسئول آزمایشگاه جنین‌شناسی مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری جهاد دانشگاهی واحد استان قم (رویا)، بیان کرد به کمک تست PGD علاوه بر تعیین جنسیت می‌توان مشکلات ژنتیکی را نیز بررسی کرد، عنوان کرد: در این روش ابتدا لقاح آزمایشگاهی توسط سیستم میکرواینجکشن، انجام میشود و بعد از اینکه جنین‌ها بعد از لقاح به مرحله ۶ تا ۱۰ سلولی می‌رسند، نمونه‌برداری (بیوپسی) روی جنین انجام‌شده و یک یا دو بلاستومر (سلول جنین) جدا میشود و برای تشخیص تعیین جنسیت یا ژنتیک مورد بررسی قرار گرفته و جنینی که باقی مانده بعد از ۵ روز به رحم مادر منتقل میشود. وی در رابطه با لقاح آزمایشگاهی بیان کرد: در عمل میکرواینجکشن و ICSI تعداد زیادی جنین تشکیل میشود که امکان انتقال همه آنها به رحم مادر وجود ندارد و تعدادی از این جنین‌ها بر اساس استاندارد جهانی و سن انتقال داده میشود زوجین می‌توانند بقیه جنین‌هایی که کیفیت خوبی دارند را فریز کنند تا اگر بارداری اتفاق نیفتاد نیاز به طی کردن همه مراحل انجام شده نباشد و یا اگر تصمیم به بارداری برای فرزند بعدی را داشتند بتوانند از تخمک فریز شده استفاده کنند. گاهی ممکن است زوجین همه مراحل عمل میکرواینجکشن و IVF را انجام دهند ولی در روز انتقال اسپرم یا جنین به رحم مادر سطح هورمون‌ها به میزان کافی نباشد و یا رحم آمادگی مادر پذیرش جنین را نداشته باشد که در این صورت جنین‌ها را فریز میشود تا در سیکل بعدی انتقال داده شوند. فرایند فریز جنین در شرایط کشت خاصی و در نیتروژن با دمای منفی ۱۹۶ درجه اتفاق میافتد، اگر جنین‌ها باکیفیت خوب فریز شوند به جنین آسیبی نمی‌رسد و همچنین امکان فریز جنین برای سال‌های طولانی وجود دارد، اکنون نیز به قدمت عمل IVF در ایران جنین فریز شده داریم و در مرکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی قم نیز زوجی را داشتیم که ۱۱ سال پس از انجام عمل میکرو اینجکشن برای فرزند دوم خود از جنین‌های فریز شده‌شان استفاده کردند.
سمپوزیوم روز جهانی جنین شناس 1403 در پژوهشگاه رویان
امسال نیز به مناسبت روز جهانی جنین شناس در تاریخ 11 مرداد 1403 در پژوهشگاه رویان سمپوزیوم چالشهای درمان ناباروری و جنین شناسی کشور(دارو، تجهیزات و مواد مصرفی) برگزار گردید.
محورهای اصلی این همایش موارد زیر را شامل شدند:
-چالش ها و راهکارهای مدیران مراکز درمان ناباروری در تامین تجهیزات
-نکات کلیدی در انتخاب و کنترل کیفی تجهیزات بخش جنین شناسی،معرفی تجهیزات وارداتی و تولید ملی
-نکات کلیدی در انتخاب و و تامین مواد اولیه بخش جنین شناسی
– نکات کلیدی در انتخاب و کنترل کیفی ،محیط کشت،اقلام و مواد مصرفی
در سمپوزیوم روز جهانی جنین شناس پژوهشگاه رویان پنل های تخصصی این حوزه نیز برگزار گردید.
یکی از روش های درمان ناباروری،استفاده از تکنیک میکرومنیپولیشن و ICSI توسط دستگاهی به نام میکرواینجکتور است. شرکت لیان آزمای بهار، نمایندهی کمپانی اپندورف آلمان با واردات و عرضه ی سیستم میکرواینجکشن اپندورف، با نام تجاری Smooth Operator و همچنین انواع سانتریفیوژ در این سمپوزیوم حضور یافت تا در راستای کمک به جنین شناسان و متخصصین فعال در حوزه ی ناباروری سهمی داشته باشد و در پیشرفت این حوزه و سهولت دسترسی به تجهیزات پیشرفته و به روز ناباروری نقش موثری ایفا کند.
