آزمایشگاه‌ها ارتباط مستقیمی با سرنوشت بشر دارند. این محیط‌ها بسته به حیطه کاری خود می‌توانند تاثیر مستقیمی در پیشرفت‌های پزشکی و صنعتی داشته باشند یا اطلاعات خوبی از وضعیت سلامت فرد به ما دهند. اما چنین نقشی زمانی موثر خواهد بود که آزمایش‌ها در یک محیط استاندارد انجام شده باشند. به‌همین دلیل توجه به اصول طراحی آزمایشگاه اهمیت پیدا می‌کند.
بنابراین اگر می‌خواهید بدانید استاندارد طراحی آزمایشگاه چیست و چطور میتوانید چنین محیطی با طراحی اصولی داشته باشید، ما را تا انتها همراهی کنید.
چرا اهمیت دارد به طراحی آزمایشگاه توجه ویژه داشته باشیم؟
اگر آزمایشگاه‌هایی که با انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها و دیگر موارد خطرآفرین سر و کار دارند، برای مردم خطرناک نیستند، به‌دلیل طراحی مناسب آن‌ها است. طراحی استاندارد آزمایشگاه کمک می‌کند تا ایمنی و سلامت کارکنان و مراجعه کنندگان محیط‌های آزمایشگاهی به‌خطر نیافتد.
آزمایشگاه‌هایی که به‌خوبی و با توجه به جزئیات طراحی شده‌اند، علاوه بر داشتن تاثیر مثبت بر سلامت و ایمنی کاربران، می‌توانند تاثیر مثبتی نیز بر کاربری سازنده فضا بگذارند. به‌طور کلی پنج دلیل مهم وجود دارد که چرا با رعایت استاندارد طراحی آزمایشگاه، میتوانید سلامت، ایمنی و میزان بهره‌وری را در محیط افزایش دهید. در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
1. برآورده شدن نیازهای کاربران
مهم‌ترین مورد در اصول طراحی آزمایشگاه، برآورده شدن نیازهای کاربران است. طراح برای کاربردی کردن فضا برای کاربران، باید عوامل مختلفی را در نظر بگیرد که مهم‌ترین آن‌ها موارد زیر است:
-
- نحوه استفاده افراد از آزمایشگاه
- فرآیندهای قابل انجام در محیط
- تعداد کاربران آزمایشگاه و وظایف آن‌ها
توجه به این عوامل کمک می‌کند تا کاربران بتوانند عملکردهای روزانه خود را به‌خوبی انجام دهند و به تجهیزات مورد نیازشان به‌راحتی در دسترس داشته باشند.
همچنین باید ملاحظاتی را برای کارمندان و مراجعه کنندگانی که از لحاظ بدنی دارای شرایط خاصی هستند، در نظر گرفت. برای مثال استاندارد طراحی آزمایشگاه باید منطبق با توان بدنی و حرکتی افراد مسن، زنان باردار و افراد دارای معلولیت باشد.
2. کاهش احتمال اتفاقات تصادفی روزمره
بسیاری از اتفاق‌هایی که در آزمایشگاه‌ها رخ می‌دهد، به‌دلیل بدشانسی یا خطای سهوی انسانی است. اما زمانی که طراحی فضا نامناسب باشد، احتمال وقوع این حوادث افزایش پیدا می‌کند. احتمال بروز خطرات مختلفی در آزمایشگاه وجود دارد، از آتش سوزی گرفته تا سقوط اشیا و آسیب دیدن چشم ها. رعایت اصول طراحی آزمایشگاه کمک می‌کند تا احتمال وقوع اتفاق‌های تصادفی مانند موارد زیر کاهش پیدا کند:
-
- کاهش برخورد افراد با یکدیگر در راهروها و فضاها به دلیل وجود فواصل کافی
- خاموش شدن آتش توسط سیستم‌های اسپرینکلر قبل از گسترش آتش‌سوزی
- جلوگیری سریع از نشت مواد شیمیایی و سایر خطرات با کمک سیستم‌های هشداردهنده
3. تناسب چیدمان با عملکرد
اگر آزمایشگاه به‌خوبی طراحی شده باشد، در چیدمان آن فضای کافی برای ذخیره‌سازی، تجهیزات و فضاهای کاری وجود خواهد داشت. به‌عنوان مثال: کابینت‌های ساده ممکن است برای وسایل الکترونیکی کافی باشند اما مواد شیمیایی اغلب به فضاهای ذخیره سازی بزرگتر و با طراحی پیچیده تری نیاز دارند. بنابراین در چنین شرایطی با کمک طراحی مناسب، فضاهای پرت و بدون استفاده آزمایشگاه کاهش پیدا می‌کند.
چیدمان متناسب با عملکرد در فضا همچنین کمک می‌کند تا با بهینه شدن محیط آزمایشگاه، در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنید. به این ترتیب علاوه بر داشتن محیطی موثر و ایمن، فضایی از لحاظ اقتصادی به‌صرفه خواهید داشت.
دیگر مزیت چیدمان مناسب و رعایت اصول طراحی آزمایشگاه، این است که ارگونومی فضای کاری مانع از گردش کار نخواهد شد. به این معنی که طراحی آزمایشگاه فضای کافی برای کار را در اختیار تمام کاربران قرار می‌دهد.
4. منتقل کردن تمرکز کاربران از نگرانی در مورد شرایط اضطراری به وظایف آن‌ها
بسیار طبیعی است که وقتی با مواد خطرناک سر و کار دارید، به فکر ایمنی خود باشید. به عبارت دیگر باید به محل مواردی مانند کابینت‌های ایمنی زیستی، سیستم‌های حفاظت و تشخیص آتش‌سوزی، دوش‌های اضطراری و ایستگاه‌های شستشوی چشم دقت کنید.
زمانی که استاندارد طراحی آزمایشگاه رعایت شده باشد، کاربران می‌توانند نسبت به ایمنی خود در محیط آزمایشگاه اطمینان داشته باشند و تنها تمرکزشان بر کارشان باشد. به این ترتیب طراحی محیط بهره‌وری بیشتری را به دنبال خواهد داشت.
علاوه بر این، آزمایشگاه‌ها باید دارای خروجی‌هایی با دسترسی آسان و مشخص باشند تا افراد بتوانند در مواقع اضطراری یا حادثه به‌سرعت و ایمن از محیط خارج شوند. استفاده از سیستم‌های تهویه پیشرفته و کارآمد دیگر موردی است که باید در این زمینه در نظر داشته باشید.
5. امکان تطبیق آزمایشگاه با نیازهای تحقیقاتی آینده
در نظر گرفتن اصول طراحی آزمایشگاه یعنی در نظر بگیریم، ساختمان‌ها را تنها برای استفاده در مدت زمان محدودی نمی‌سازیم. بنابراین آن‌ها باید بتوانند در آینده نیز مکان مناسبی برای انجام آزمایش‌ها و تحقیقات باشند.
به‌همین دلیل طراحی آزمایشگاه باید تا حد ممکن پیشرفته باشد و نیازهای آینده محیط و کاربران را در نظر داشته باشد، حتی اگر این نیازها امروزه وجود نداشته باشند.
چه اصولی را باید در طراحی آزمایشگاه رعایت کنیم؟
رعایت اصول طراحی آزمایشگاه می‌تواند به میزان چشمگیری خطرات را کاهش دهد و سلامت و ایمنی کاربران و محیط را تامین کند، اما این اصول چه چیزهایی هستند؟ از جمله آن‌ها باید موارد زیر را توضیح دهیم:
-
اصول مرتبط با طراحی فضای آزمایشگاه
اصول مرتبط با طراحی فضای آزمایشگاه، مواردی هستند که کمی قبل‌تر بررسی کردیم. برای آن‌که این اصول از لحاظ معماری و همچنین از لحاظ عملکردی مناسب فضا باشند، افرادی مانند: مدیر و تیم کارشناسی آزمایشگاه باید در زمینه طراحی به تیم مهندسی و معماری کمک کنند.
از جمله مهم‌ترین اصول طراحی آزمایشگاه که باید به آن‌ها توجه داشته باشید، موارد زیر هستند:
-
- توجه به ایمنی تمام کارکنان و مراجعه کنندگان در محیط آزمایشگاه
- چیدمان مناسب افراد و تجهیزات
- طراحی منطبق با پیوستگی فرآیندها
- توجه به استانداردهای فضا مانند: متراژ، نظام ارتباطی و کاربری
- جداسازی فضاهای مختلف آزمایشگاه براساس نوع کاربری
- در نظر گرفتن تهویه مناسب برای فضا با توجه به نوع فعالیت‌ها
- طراحی نورپردازی مناسب و استاندارد
- توجه به کاربران، تعداد و نوع فعالیت‌هایشان
- در نظر گرفتن فضای کافی برای هر فعالیت
- در نظر گرفتن امکان فعالیت همزمان افراد
-
اصول مرتبط با تجهیزات آزمایشگاهی
یکی از مهم‌ترین موارد در استاندارد طراحی آزمایشگاه، تجهیز کردن فضا با امکانات و تجهیزات مناسب است. طراح باید در طراحی خود نوع عملکرد هر وسیله را بررسی کند و با توجه به آن و کاربران دستگاه، فضای مناسبی را برای آن در نظر بگیرد. تخصص لیان آزما در همین مرحله است. شما میتوانید برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی با همکاران ما در ارتباط باشید.
-
اصول مرتبط با ایمنی فضای آزمایشگاه
علاوه بر مواردی که در زمینه ایمنی بررسی کردیم، مبلمان و تجهیزات آزمایشگاه را نیز باید با هدف حفظ سلامتی افراد تهیه کنید. این مبلمان باید با توجه به در نظر گرفتن عوامل ارگونومیک، احتمال ابتلای کارکنان به آرتروز، کمردرد، خستگی زودرس، انحنای ستون فقرات و دیگر بیماری‌ها را به حداقل برساند. از دیگر اصول مرتبط با ایمنی که رعایت آن‌ها ضروری است، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
-
- نورپردازی استاندارد
- قرار گرفتن پنجره‌ها در فاصله 1 متری با زمین
- دو جداره بودن شیشه پنجره‌ها و تا حد امکان غیر بازشو بودن
- مهتابی بودن نوع نورپردازی
- نگهداری تجهیزات در دمای 25 درجه سانتی گراد
- ثابت نگه داشتن رطوبت هوا به میزان 65 درصد
- استفاده از متریال‌های تمیز و قابل شستشو و ضدعفونی کردن
- تعبیه سیم کارت در شبکه توزیع برق و تمامی پریزها
- ضد چربی و اسید بودن لوله‌های فاضلاب
- استفاده از رنگ‌های روشن در طراحی
- در نظر گرفتن حداقل فضایی برای بخش‌های مختلف به تعداد 17 تا 20 پرسنل
-
اصول مرتبط با ظاهر فضای آزمایشگاه
در اصول طراحی آزمایشگاه به ظاهر محیط نیز باید دقت کنید. محیط‌های آزمایشگاهی به دلیل طراحی غالبا سفید رنگ خود، فضایی سرد و بی‌روح دارند. به‌همین دلیل استفاده از المان‌های مختلفی مانند: گل و گیاه، می‌تواند تا حدودی سردی محیط را تعدیل کند. این کار علاوه بر بهبود کیفیت ظاهری آزمایشگاه، در کیفیت روانی آن نیز تاثیرگذار است.البته باید در نظر داشت که استفاده از رنگ روشن به دیده شدن هر گونه آلودگی در محیط بسیار کمک می کند.
دیگر اصولی که رعایت آن‌ها می‌تواند کیفیت ظاهری بنا را بهبود ببخشد، تهیه مبلمانی است که طراحی زیبا و خاص‌تری نسبت به نمونه‌های متداول موجود در بازار دارند. به این ترتیب با افزایش کیفیت فضاسازی داخلی آزمایشگاه، حس خستگی و سرد بودن محیط کاهش پیدا می‌کند.
چه استاندارد های جهانی برای طراحی آزمایشگاه وجود دارد؟
علاوه بر استاندارد طراحی آزمایشگاه، استانداردهای جهانی (ایزوها) نیز وجود دارد که رعایت آن‌ها برای استاندارد بودن فضا الزامی است.
این استانداردها در زمینه طراحی آزمایشگاهی شامل انتخاب سایت، طراحی فضا و ادغام خدمات می‌شوند تا به این ترتیب آزمایشگاه‌ها کاربردی، ایمن، کارآمد و پایدار باشند. همچنین ایزوهای مرتبط با طراحی آزمایشگاه، ضوابطی برای سلامت و رفاه کاربران آزمایشگاه، اثرات زیست محیطی، تقسیم‌بندی کاربردی فضا، در نظر گرفتن فضای پشتیبانی، نوع چیدمان و مدل تجهیزات دارند.
در حال حاضر استاندارد جهانی لازم برای طراحی آزمایشگاه، ISO/TC 336 است. ایزوهای دیگری نیز در محیط آزمایشگاه وجود دارند که محدوده ضوابط متفاوت‌تری دارند. از جمله:
- ایزو 48 برای تجهیزات آزمایشگاهی
- ایزو 212 برای تست‌های آزمایشگاهی بالینی و سیستم‌های تست تشخیصی آزمایشگاهی
- 66 IEC برای ایمنی کنترل اندازه گیری و تجهیزات آزمایشگاهی
- ایزو 209 برای اتاق‌های استریل
استاندارد شرایط محیطی آزمایشگاه چیست؟
علاوه بر مواردی که در زمینه استاندارد طراحی آزمایشگاه بررسی کردیم، استانداردهایی نیز در زمینه شرایط محیطی آزمایشگاه وجود دارد که رعایت آن‌ها الزامی است. از جمله آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- حداکثرسر و صدای محیط نباید از 45 دسی بل بیشتر باشد.
- میزان ذرات بزرگتر از 1µm باید در هر متر مکعب ≤7×106 و میزان ذرات بزرگتر از 5µm باید در هر متر مکعب ≤4×107 باشد. گرد و غبار با ذرات بزرگتر 50 μm نیز نباید در هوا باشد.
- حداکثر قدرت تابش میدان‌های الکترومغناطیسی باید 100µV/mباشد.
- میزان روشنایی محیط در حالت مینیموم 1000 لوکس باشد.
- رطوبت نسبی هوا 35-55% RH باشد.
- دمای هوا بین 22 تا 24 درجه سانتی گراد باشد.
- ارتعاش در فضا وجود نداشته باشد.
سخن نهایی
آزمایش‌ها نقش حساس و کلیدی در تعیین وضعیت سلامتی انسان‌ها و پیشرفت‌های آنان دارند. هیچ پیشرفتی در صنایع مختلف بدون انجام آزمایش به‌دست نمی‌آید و برای رسیدن به چنین پیشرفتی، استاندارد بودن محیط اهمیت دارد. به‌همین دلیل رعایت اصول طراحی آزمایشگاه برای محققان و دیگر متخصصان آزمایشگاهی بسیار مهم است. به‌عنوان مثال رعایت استاندارد طراحی آزمایشگاه کمک می‌کند تا نیازهای کاربران فضا برطرف شود، احتمال بروز اتفاق‌های ناگوار سهوی کاهش پیدا کند. همچنین چیدمان فضا با عملکرد آن تناسب داشته باشد، کارکنان دغدغه ایمنی در محیط نداشته باشند و امکان استفاده از آزمایشگاه برای نیازهایی مورد نیاز، وجود داشته باشد. در پایان اصول مختلفی برای رسیدن به یک آزمایشگاه استاندارد الزامی است که آن‌ها را در مطلب بالا توضیح دادیم. شما میتوانید خرید تجهیزات آزمایشگاهی خود را از اقلام مصرفی تا دستگاه ها را به لیان آزما بسپارید. لیان آزما به عنوان نمایندگی اپندورف در این راستا همراه شما خواهد بود.
