هیپوکسمی نام علمی سطح پایین اکسیژن در خون است و علائمی مانند سردرد، مشکل در تنفس، ضربان قلب سریع و کبودی پوست ایجاد میکند. بسیاری از بیماری‌های قلبی و ریوی نیز افراد را در معرض خطر هیپوکسمی قرار می‌دهند. همچنین ممکن است این عارضه در ارتفاعات بالا نیز رخ دهد. هیپوکسمی میتواند زندگی فرد را در خطر جدی قرار دهد. بنابراین هر فردی باید بداند علائم پایین بودن اکسیژن خون چیست؟ چه زمانی نیاز به درمان و اورژانس دارد و علائم کمبود اکسیژن خون و علت هرکدام چه مواردی هستند؟
منظور از پایین بودن اکسیژن خون چیست؟
هیپوکسمی زمانی رخ میدهد که سطح اکسیژن در خون، کمتر از حد طبیعی باشد. اگر سطح اکسیژن خون خیلی کم باشد، بدن شما ممکن است به درستی کار نکند. فردی با اکسیژن خون پایین هیپوکسمی در نظر گرفته میشود.
اکسیژن، از طریق ریه‌ها به خون شما میرسد. وقتی نفس میکشید، اکسیژن هوا از طریق ریه‌های شما به کیسه‌های کوچک هوا (آلوئول) می‌رود. رگ‌های خونی نزدیک آلوئول‌ها حرکت می‌کنند و اکسیژن را میگیرند. در نهایت، اکسیژن از طریق خون شما به بافت‌های شما میرسد.
اگر نتوانید اکسیژن کافی تنفس کنید یا اگر اکسیژنی که تنفس می‌کنید نتواند به خون شما برسد، هیپوکسمی ممکن است اتفاق بیفتد. هوا و جریان خون هر دو برای داشتن اکسیژن کافی در خون شما مهم هستند. به همین دلیل است که بیماری ریوی و بیماری قلبی هر دو خطر هیپوکسمی را افزایش می‌دهند.
بسته به شدت و مدت، هیپوکسمی می تواند منجر به علائم خفیف یا منجر به مرگ شود. علائم خفیف شامل سردرد و تنگی نفس است. در موارد شدید، هیپوکسمی میتواند در عملکرد قلب و مغز اختلال ایجاد کند. این میتواند منجر به کمبود اکسیژن در اندام‌ها و بافت‌های بدن شود.
هیپوکسمی میتواند برای مدت کوتاهی رخ دهد که منجر به نارسایی تنفسی “حاد” شود. در شرایطی که این یک مشکل طولانی مدت در طول ماه‌ها و سال‌ها باشد، ممکن است از آن به عنوان “نارسایی مزمن تنفسی” یاد شود.
علائم کمبود اکسیژن خون
علائم پایین بودن اکسیژن خون بسیار متفاوت بوده و در هر فردی متفاوت ظاهر میشود. با این حال شایعترین علائم کمبود اکسیژن خون که در اثر گردش خون غیرطبیعی ایجاد میشود شامل موارد زیر میباشد:
- تنگی نفس
- سردرد
- بی قراری
- سرگیجه
- تنفس سریع و پی در پی
- درد قفسه سینه
- گیجی
- فشار خون بالا
- عدم هماهنگی
- اختلالات بینایی
- حس سرخوشی
- ضربان قلب سریع
علت متغیر بودن اکسیژن خون چیست؟
اصطلاح پزشکی برای اکسیژن خون پایین، هیپوکسمی است. که ممکن است به یکی از دلایل زیر ایجاد گردد؛
- اکسیژن ناکافی در هوا
- ناتوانی ریه‌ها در استنشاق و ارسال اکسیژن به تمام سلول‌ها و بافت‌ها
- ناتوانی جریان خون در گردش به ریه‌ها، جمع آوری اکسیژن و انتقال آن در سراسر بدن
البته باید گفت کمبود اکسیژن خون دلایل زیادی دارد، اما شایع ترین علت آن یک بیماری زمینه‌ای است که بر جریان خون یا تنفس تأثیر میگذارد (مانند بیماری‌های قلبی یا ریوی). برخی از داروها می‌توانند تنفس را کند کرده و منجر به بروز علائم کمبود اکسیژن خون شوند.
قرار گرفتن در ارتفاعات بالا همچنین میتواند باعث بروز علائم کمبود اکسیژن خون شود، به همین دلیل است که وقتی در کوه هستید نفس کشیدن سخت میشود. شرایط پزشکی که میتواند منجر به کمبود اکسیژن خون شود عبارتند از:
- سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS)
- کم خونی
- آسم
- برونشیت
- بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- نقایص مادرزادی قلب
- نارسایی احتقانی قلب
- آمفیزم
- پنومونی
- پنوموتوراکس (هوای موجود در فضای اطراف ریه یا ریه فروپاشیده)
- ادم ریوی (مایع روی ریه ها)
- آمبولی ریه (لخته شدن خون در ریه شما)
- فیبروز ریوی (اسکار ریه)
- فشار خون ریوی
پنج علت پایین بودن اکسیژن خون چیست؟
مسائل مربوط به عملکرد قلب و ریه میتواند منجر به پنج دسته از شرایطی شود که باعث هیپوکسمی میشوند:
- عدم تطابق تهویه-پرفیوژن (V/Q)
- اختلال در انتشار
- هیپوونتیلاسیون
- اکسیژن محیط کم
- شنت از راست به چپ
1. عدم تطابق تهویه-پرفیوژن (V/Q)
برای اینکه اکسیژن به خون شما برسد، هم به جریان هوا در ریه‌ها (تهویه) و هم جریان خون به ریه‌ها (پرفیوژن) نیاز دارید تا اکسیژن را جذب کند. اگر یکی از اینها کار نمی‌کند، در نهایت با اکسیژن زیادی در ریه‌های خود مواجه خواهید شد، اما جریان خون بسیار کمی برای برداشتن آن وجود دارد، یا برعکس. به این حالت تهویه-پرفیوژن یا عدم تطابق V/Q گفته میشود. معمولاً ناشی از بیماری قلبی یا ریوی است.
2. اختلال در انتشار اکسیژن
حتی اگر جریان هوا و جریان خون خوبی داشته باشید، گاهی اوقات عبور اکسیژن از ریه‌ها به رگ‌های خونی یا انتشار آن دشوار است. اختلال انتشار میتواند ناشی از آمفیزم، زخم شدن ریه‌ها یا بیماری‌هایی که جریان خون بین قلب و ریه‌ها را مختل میکند، باشد.
3. هیپوونتیلاسیون
هیپوونتیلاسیون زمانی است که به اندازه کافی عمیق نفس نمی‌کشید یا خیلی آهسته نفس میکشید. این بدان معناست که اکسیژن کافی وارد ریه‌های شما نمی‌شود. بسیاری از بیماری‌های ریوی و برخی بیماری‌های مغزی می‌توانند باعث هیپوونتیلاسیون شوند.
4. اکسیژن محیطی کم
اگر اکسیژن کافی در هوای اطراف شما برای تنفس وجود نداشته باشد، خون شما نمی‌تواند اکسیژن مورد نیاز برای ادامه کار بدن را دریافت کند. مکان‌هایی که در ارتفاعات قرار دارند نسبت به مکان‌هایی که در ارتفاعات پایین‌تر هستند، اکسیژن کمتری در هوا دارند.
5. شنت از راست به چپ
خون بدون اکسیژن از سمت راست به قلب شما جریان می‌یابد، به ریه‌های شما پمپ میشود تا اکسیژن دریافت کند، سپس از سمت چپ به داخل برمی‌گردد تا به بدن شما پمپ شود. در برخی افراد، خون بدون اکسیژن میتواند به سمت چپ قلب شما رانده شود و بدون اینکه ابتدا اکسیژن وارد ریه‌ها شود، به بافت‌های شما برود. به این حالت شنت از راست به چپ می‌گویند و معمولاً به دلیل یک ناهنجاری در قلب شما ایجاد میشود.
راه های تشخیص میزان اکسیژن خون
چندین راه وجود دارد که به کمک آنها میتوان میزان اکسیژن خون را اندازه گیری کرد. از رایج ترین آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد؛
1. آزمایش ABG
این آزمایش یکی از روش های موثر و البته دردناک در اندازه گیری میزان اکسیژن خون است. در این آزمایش که اصولا در بیمارستان و توسط پزشک انجام میشود، نمونه ای از یک سرخرگ بدن (اصولا مچ دست) گرفته میشود.
2. استفاده از پالس اکسیمتر
پالس اکسیمتر یک دستگاه کوچک مراقبت خانگی است که به سادگی میتوان از آن برای اندازه گیری میزان اکسیژن خون استفاده میشود. اگر علاقمندید تا اطلاعات بیشتری در مورد این دستگاه کسب کنید، ما در مطلب دیگرمان با عنوان پالس اکسیمتر چیست به این موضوع پرداخته ایم.
درمان‌های پیشنهادی و موثر برای کاهش بروز علائم کمبود اکسیژن خون
گزینه های درمانی برای سطوح پایین اکسیژن خون شامل اکسیژن مکمل است. پزشکان می‌توانند اکسیژن درمانی را در مطب انجام دهند، یا می‌توانند استفاده از اکسیژن درمانی خانگی (HOT) را تجویز یا توصیه کنند.
طیف وسیعی از دستگاه‌ها برای تحویل و نظارت بر HOT موجود است، اما برخی از آنها به نسخه نیاز دارند.
افراد می‌توانند شیوه زندگی خود را برای کاهش علائم سطح پایین اکسیژن و همچنین بهبود سلامت عمومی و کیفیت زندگی خود تنظیم کنند. تغییراتی که احتمالاً مفید خواهند بود عبارتند از:
- ترک سیگار
- اجتناب از دودهای مضر محیط
- خوردن یک رژیم غذایی مغذی حاوی مقدار زیادی میوه، غلات کامل، پروتئین بدون چربی و سبزیجات
- ورزش منظم
- پیروی از یک رژیم غذایی متعادل
سخن پایانی
پایین بودن میزان اکسیژن خون از عارضه هایی است که اگر جدی گرفته نشود، ممکن است خطرات قابل توجهی را ایجاد کند. در این مطلب تلاش کردیم تا شما را با رایج ترین علائم کمبود اکسیژن خون آشنا کنیم، تا در صورت مشاهده آنها در اولین فرصت برای درمان اقدام کنید. شما همچنین میتوانید جهت بررسی این مورد، با خرید پالس اکسیمتر و استفاده از آن، هر زمان که بخواهید میزان اکسیژن خون را اندازه گیری نمونده و در صورت پایین بودن آن، به دنبال بررسی علت پایین بودن اکسیژن خون باشید.
