سانتریفیوژ یکی از پرکاربردترین دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی است که با بهره‌گیری از نیروی گریز از مرکز (g-force) به جداسازی اجزای ریز نمونه می‌پردازد. با توجه به کاربرد زیاد این دستگاه، لازم است تمام افرادی که از آن استفاده می‌کنند، با دستورالعمل استفاده از سانتریفیوژ آشنا باشند. در سال 1998 روتور در یک التراسانتریفیوژ از کنترل خارج شد و برخی از دستگاه‌های آزمایشگاه مانند سانتریفیوژ و سیستم کنترل انکوباتور و حتی تمام پنجره‌های اتاق را دچار خسارت کرد. بسیاری از رفتارهایی که مسئولان آزمایشگاه در ارتباط با دستگاه سانتریفیوژ دارند، حتی ممکن است منجر به خسارت‌های جانی شوند. بنابراین، بسیار مهم است که نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ در حین انجام آزمایش رعایت شود. برای آشنایی با این نکات مهم، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
سانتریفیوژ چیست و چه کاربردی دارد؟
در پاسخ به سوال سانتریفیوژ چیست باید گفت، سانتریفیوژ یکی از دستگاه‌های بسیار پرکاربرد در آزمایشگاه‌ها است که با به چرخش درآوردن یک روتور حول یک محور ثابت و ایجاد نیروی گریز از مرکز، اجزای نمونه‌های آزمایشگاهی را از یکدیگر جدا می‌کند. خون یکی از نمونه‌های آزمایشی است که پس از قرار گرفتن در دستگاه سانتریفیوژ، اجزای آن به دلیل چگالی متفاوت از یکدیگر جدا می‌شوند.
سانتریفیوژهای آزمایشگاهی شامل انواع کلینیکی (بالینی)، یخچال دار، رومیزی (چندمنظوره)، Stand Alone، اولترا سانتریفیوژ، سیتو سانتریفیوژ، میکرو سانتریفیوژ و سانتریفیوژهای شستشو دهنده سلولی هستند که هر یک از آنها ممکن است کاربرد متفاوتی داشته باشند. آنها ممکن است در آزمایش خون (به منظور جداسازی پلاسما از خون، تعیین گروه خونی، شناسایی PH خون، جدا کردن انواع ویروس از خون و…)، جداسازی لایه نازک سلول‌ها و بررسی اجزای سلولی و همچنین جداسازی املاح و رسوبات درون ادرار، مورد استفاده قرار بگیرند.
برای آشنایی بیشتر با دستگاه میکروسانتریفیوژ میتوانید به مطلب دیگر ما با عنوان میکروسانتریفیوژ چیست مراجعه کنید.
اهمیت رعایت نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ
امکان دارد که شما در انجام آزمایش‌ها عجله داشته باشید و یا از روی غفلت و حواس‌پرتی، برخی از نکات ایمنی را نادیده بگیرید. در این صورت، احتمال بروز حادثه در صورت ازکارافتادن روتور، به یکی از نگرانی‌های اصلی تبدیل می‌شود. تکه‌های فلزی که از داخل سانتریفیوژ به اطراف پرتاب می‌شوند، می‌توانند صدمات قابل توجهی ایجاد کنند و برای پرسنل آزمایشگاه خطرساز باشند. طبق اظهارات اداره ایمنی و بهداشت شغلی (OSHA)، بیشترین حوادث مرتبط با سانتریفیوژ، در نتیجه خطای کاربر رخ می‌دهد. بنابراین، بسیار مهم است که از دستورالعمل استفاده از سانتریفیوژ به درستی پیروی کنید.
خطرات احتمالی هنگام استفاده از سانتریفیوژ
در صورت عدم رعایت نکات ایمنی حین استفاده از سانتریفیوژ، ممکن است لولههای آزمایش دچار شکستگی شوند. این تکه‌های خردشده در صورتی که به اطراف پرتاب شوند، می‌توانند به پرسنل و وسایل آزمایشگاه آسیب برسانند. همچنین ممکن است این تکه‌ها، داخل دستگاه ریخته و موجب خرابی و خسارت سایر قطعات داخلی دستگاه گردند. در یکی از اتفاقات مشابه، موج ضربه‌ای ناشی از خرابی روتور، پنجره‌های آزمایشگاه را منفجر کرد؛ زیرا محافظ ایمنی دستگاه قادر به مهار روتور و قطعات فلزی آسیب‌دیده نبود.
اگر پرسنل آزمایشگاه در حین استفاده از سانتریفیوژ با قطعات متحرک تماس پیدا کنند، آسیب می‌بینند و آئروسل‌های تولیدشده در حین چرخش می‌تواند خطر بالقوه‌ای برای سلامتی آنها ایجاد کند. آئروسل به دسته‌ای از ذرات مایع یا جامد اطلاق می‌شود که به صورت معلق در گاز (معمولاً هوا) جابجا می‌شوند. در آزمایش‌ها ممکن است آئروسل‌ها شامل مایعات خورنده یا سمی باشند که برای پرسنل و وسایل، خطراتی ایجاد می‌کنند.
دستورالعمل استفاده از سانتریفیوژ
به خاطر داشته باشید که رعایت هر یک از موارد زیر می‌تواند از آسیب به سانتریفیوژ و همچنین آسیب‌های جدی احتمالی به شما و سایر پرسنل آزمایشگاه جلوگیری کند:
1. سطح کار باید صاف و محکم باشد.
هرگز از سانتریفیوژ بر روی سطح ناهموار یا شیب‌دار استفاده نکنید.
2. لوله را در روتور متعادل کنید.
اگر می‌خواهید مایع داخل لوله‌ای با 10 میلی‌لیتر مایع را سانتریفیوژ کنید، حتماً لوله دیگری را با 10 میلی‌لیتر آب در سوراخ مخالف روتور قرار دهید. اگر چگالی مایع بیشتر یا کمتر از آب باشد، باید لوله‌ها را برحسب جرم متعادل کنید؛ نه حجم! جرم کل هر لوله باید تا حد امکان نزدیک باشد. لازم به ذکر است که این موضوع در سرعت‌های بسیار بالای روتور، بیشتر حائز اهمیت است. توازن توده‌ها با دقت 0.1 گرم توصیه می‌شود.
3. در حالی که روتور در حال حرکت است، درب را باز نکنید.
با وجود اینکه بسیاری از سانتریفیوژها در صورت باز شدن با برخورداری از قابلیت «safety shutoff» خاموش می‌شوند، اما بهتر است جوانب احتیاط را رعایت نمایید. در صورتی که روتور همچنان در حال چرخش باشد، تنها کافی است برق آن را قطع کنید. به این ترتیب، روتور برای مدتی می‌چرخد؛ تا زمانی که اصطکاک موجب متوقف شدن آن از حرکت شود.
4. اگر شاهد لرزیدن سانتریفیوژ بودید، دوشاخه را بکشید.
کمی لرزش طبیعی است؛ اما مقادیر بیش از حد آن، می‌تواند به معنای خطر باشد. ابتدا بررسی کنید که لوله‌ها را به درستی متعادل کرده‌اید و در مرحله بعد برای رفع مشکل، با فروشنده یا شرکت سازنده تماس بگیرید.
نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ
در کنار اصول و چهارچوبهایی که بیان شد، برای جلوگیری از خرابی روتور این دستورالعمل ها را نیز دنبال کنید:
- از روتور متناسب با سانتریفیوژ مورد نظر خود استفاده کنید. برای مثال، از روتورهای بکمن برای سانتریفیوژهای بکمن بهره بگیرید.
- از روتورها و سطلهای مهرومومشده و یا یک کاسه محافظ با واشر و پوشش، و همچنین لولههای سانتریفیوژ ایمنی (دارای درپوش آببندی یا درپوش واشر «O») استفاده کنید.
- تاریخ خرید هر روتور را به همراه تاریخ تولید و شماره سریال آن یادداشت کنید.
- دستورالعمل عملیاتی سازنده را دنبال کنید. زیرا حداکثر سرعت و درجهبندی چگالی نمونه که توسط سازنده برای هر روتور تعیین شده، برای جلوگیری از شکستن آنها در نظر گرفته شده است.
هر زمان که انرژی به مایعی اعمال می‌شود، آئروسل‌ها تولید می‌شوند. آئروسل‌ها ممکن است در یکی از شرایط زیر ایجاد شوند؛
- هنگام پر کردن لولههای سانتریفیوژ
- درپوش‌ها از روی لوله‌ها پس از سانتریفیوژ
- حذف مایع رویی
- و….
اگر لوله‌ای در حین سانتریفیوژ شکسته شود، بیشترین خطر آئروسل به وجود می‌آید. بنابراین، با رعایت نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ میتوانید آئروسل‌ها را به حداقل برسانید.
نکات مهم در به حداقل رساندن میزان آئروسل
- لولههای سانتریفیوژ، روتورها و لوازم جانبی را در یک کابینت ایمنی بیولوژیکی (BSC) پر و باز کنید.
- از لولههای مهرومومشده و سطلهای ایمنی که با حلقه O (O-ring) آببندی می‌شوند، استفاده کنید. بهتر است سطل‌ها، لوله‌ها و حلقه‌های O را پیش از هر بار استفاده، از نظر وجود ترک، براده‌ها، فرسایش، تکه‌های شیشه شکسته و… بررسی نمایید.
- برای درپوش لولههای سانتریفیوژ از فویل آلومینیومی استفاده نکنید؛ زیرا ممکن است در حین سانتریفیوژ جدا شده یا پاره شود.
- از به کار بردن لولههای سلولوئید (نیترات سلولز) با مواد خطرناک زیستی خودداری کنید. زیرا این لوله‌ها بسیار قابل اشتعال بوده و با افزایش سن در معرض انقباض قرار می‌گیرند. آنها در هنگام جوشیدن، منحرف می‌شوند و می‌توانند اتوکلاو به شدت انفجاری باشند.
- از پر کردن بیش از حد لولههای سانتریفیوژ برای جلوگیری از خیس شدن درب‌ها خودداری کنید.
- طبق استانداردهای دستورالعمل استفاده از سانتریفیوژ، باید بعد از پر و مهرومومشده لوله‌ها، آنها را با مواد ضدعفونی‌کننده پاک کنید.
- ماده ضدعفونی‌کننده را به فضای بین لوله و سطل اضافه کنید تا در صورت شکستگی در حین سانتریفیوژ، مواد ضدعفونی شوند.
سخن پایانی
بهره‌گیری از دفترچه راهنما و پیروی از دستورالعمل استفاده از سانتریفیوژ بهترین و ایمن‌ترین راه برای کار کردن با این دستگاه است. در این مطلب تلاش کردیم تا شما را با مهم ترین نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ آشنا کنیم. ایمنی دستگاه و امنیت پرسنل آزمایشگاه همچنین به کیفیت ساخت سانتریفیوژ بستگی دارد. بنابراین، بسیار مهم است که کیفیت و اصالت آن تأیید شود. برای اطمینان از کیفیت محصول خود بهتر است فروشگاه‌های معتبر را برای خرید انتخاب کنید. لیان آزما به عنوان یکی از فعالین این حوزه آماده است تا شما را در فرآیند خرید سانتریفیوژ مورد نیازتان همراهی کند. با ما در تماس باشید.
