سانتریفیوژها، بهعنوان دستگاههای پرکاربرد در صنایع مختلف، نقش بسیار مهمی در فرایندهای جداسازی ایفا میکنند. این دستگاهها قادرند با استفاده از نیروی گریز از مرکز، ترکیبات را به حالت مجزا تفکیک کنند و در نتیجه، عملکردهای گوناگونی از جمله جداسازی مواد و جداسازی اجزاء خون و … را انجام دهند. با اینحال، کار با سانتریفیوژها نیازمند رعایت نکات ایمنی و اقدامات احتیاطی خاصی است. این اقدامات ایمنی، هم به حفظ سلامت و امنیت کارکنان، هم به پیشگیری از خسارات جسمانی و مالی و هم به حفظ عمر و بهرهوری بهتر سانتریفیوژها کمک میکنند. در این متن، به بررسی نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ میپردازیم. این نکات شامل راهنماییها و اقداماتی است که کاربران سانتریفیوژ باید در نظر بگیرند تا در هنگام استفاده و تعمیرات، مواجهه با مشکلات و خطرات احتمالی را به حداقل برسانند.
با سانتریفیوژ و تاریخچه آن آشنا شوید!
اولین بخش را به پاسخدادن به سؤال سانتریفیوژ چیست ، خواهیم پرداخت. این دستگاه قدرت چرخشی بالایی دارد که مایعات و جامدات را درون یک ظرف با سرعت و بهصورت دورانی چرخانده و باعث جداسازی آنها بر اساس چگالی و وزنشان میشود.
تاریخچهٔ سانتریفیوژ به قرن 17 برمیگردد. اولین ایدهٔ مرتبط با سانتریفیوژ برای تشدید اثر جاذبهٔ زمین بود. در سال 1668، ژان بابتیست دنیس (Jean-Baptiste Denys)، یک پزشک فرانسوی، نخستین سانتریفیوژ پزشکی را برای جداسازی سلولهای خون اختراع کرد. او از لولههای شیشهای به عنوان ظرف سانتریفیوژ استفاده میکرد و با چرخاندن آنها از طریق اصطلاحی به نام “تنها جداسازی” (sole separation) سلولهای خون را جدا میکرد.
در قرن 19، پس از اختراع موتور بخار و با پیشرفت در فناوری ساخت دستگاههای مکانیکی، سانتریفیوژها بهبود یافتند. انواع مختلفی از سانتریفیوژها بر اساس طراحی و کاربردهای خاص خود، مانند سانتریفیوژ تحقیقاتی، سانتریفیوژ صنعتی و سانتریفیوژ پزشکی، توسعه یافتند.
در دههٔ 1930، سانتریفیوژهای الکتریکی با سرعت و چرخش قابل تنظیم مورد استفاده قرار گرفتند. این تکنولوژی، امکان کنترل دقیق تر فرایندهای جداسازی را فراهم کرد و کاربردهای گستردهتری را برای سانتریفیوژها فراهم ساخت.
از آن زمان به بعد، سانتریفیوژها در زمینههای مختلفی مانند پژوهش علمی، پزشکی، زیستشناسی، شیمی، صنایع غذایی و داروسازی مورداستفاده قرار میگیرند. طراحی و قابلیتهای سانتریفیوژها در طول سالها بهتر شدهاند و همین موضوع هم سبب گستردهتر شدن استفاده از آنها شده است.
خطرات احتمالی در کار با سانتریفیوژ
امروزه انواع سانتریفیوژ در صنایع و برای کاربردهای مختلفی به کار گرفته میشوند و باید بدانید که در همه شرایط برای کار با این دستگاه نیاز به دانش و رعایت اصول خواهد بود. این موضوع برای کار با سانتریفیوژ آزمایشگاهی هم وجود دارد و بهتر است که پیش از استفاده با خطرات احتمالی کار با این دستگاه هم آشنا شوید:
- آسیبدیدگی جسمانی: سانتریفیوژها معمولاً با سرعت بالا در حال چرخش هستند و این مورد میتواند خطر جدی برای افراد حاضر در اطراف دستگاه ایجاد کند. در صورت عدم رعایت اصول ایمنی، احتمال برخورد با بخشهای متحرک سانتریفیوژ یا افتادن اشیا به داخل آن وجود دارد که میتواند منجر به آسیبدیدگی جسمانی شود.
- آلودگی و انتشار مواد خطرناک: درصورتیکه درون سانتریفیوژ مواد خطرناکی وجود داشته باشند، احتمال آلودگی و انتشار این مواد به محیط وجود دارد. این مواد ممکن است سمی یا آلرژیزا باشند و میتوانند برای افراد حاضر در اطراف سانتریفیوژ یا برای محیطزیست آسیبهای جدی ایجاد کنند.
- انفجار: در صورت استفاده از سانتریفیوژها برای جداسازی مواد قابلانفجار، خطر انفجار وجود دارد. اگر مواد قابلانفجار به طور نادرست در سانتریفیوژ قرار گیرند و شرایط ایمنی لازم رعایت نشوند، میتواند به وقوع انفجار و آسیبهای جدی منجر شود.
اصول ایمنی برای کار سانتریفیوژ
حالا که با ماهیت، تاریخچه و خطرات احتمالی کار با سانتریفیوژ آشنا شدهاید، زمان آن رسیده که به بخش اصلی یعنی نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ بپردازیم. رعایت این نکات برای هر کسی که بهنوعی با سانتریفیوژ سروکار دارد، ضروری است و شما را از خطرات زیاد در امان نگه میدارد:
1. استفاده از تجهیزات حفاظتی
قبل از شروع کار با سانتریفیوژ یا حتی میکروسانتریفیوژ ، اطمینان حاصل کنید که افراد حاضر در محل کار از تجهیزات حفاظتی مانند: عینک محافظ، دستکشهای مقاوم در برابر مواد شیمیایی و لباسهای مناسب استفاده کردهاند. این تجهیزات میتوانند در محافظت از چشمان، پوست و دستها در برابر آسیبدیدگی و آلودگی مواد مختلف کمک کنند.
2. قرارگیری و تخلیه صحیح نمونه ها از سانتریفیوژ
هنگام قرارگیری نمونهها در سانتریفیوژ، باید از استفاده از وسایل محکم و مناسب برای نگهداری نمونهها و جلوگیری از نشتی و آلودگی استفاده کنید. همچنین، در هنگام تخلیه سانتریفیوژ، از تماس مستقیم با مواد خطرناک پرهیز کنید و بهدقت ضایعات را دور بریزید.
3. تعادل سانتریفیوژ
حتماً قبل از راهاندازی سانتریفیوژ، اطمینان حاصل کنید که وزن نمونهها به طور یکنواخت در دستگاه توزیع شده است. این کار به حفظ تعادل سانتریفیوژ و جلوگیری از لرزشهای آن کمک میکند.
4. آمادهسازی صحیح سانتریفیوژ
قبل از استفاده از سانتریفیوژ، مطمئن شوید که دستگاه در وضعیت عملکرد صحیح قرار دارد و اگر برای اولینبار از آن استفاده میکنید، مطمئن شوید که گواهینامههای کنترل کیفی سانتریفیوژ معتبر باشند. همچنین اطمینان حاصل کنید که مواد درستی بهصورت مناسب درون سانتریفیوژ قرار میگیرند.
5. برنامهریزی نگهداری پیشگیرانه
برنامهریزی منظم برای نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه سانتریفیوژ بسیار مهم است. این کار شامل: بررسی و تعویض قطعات زیرساختی، تعمیرات دورهای و کالیبراسیون سانتریفیوژ میشود.
6. آموزش و آگاهی
تمام کارکنانی که با سانتریفیوژ کار میکنند باید آموزشدیده و آگاهی کافی در مورد ایمنی و روشهای صحیح استفاده از دستگاه داشته باشند. آنها باید به خطرات مربوط به سانتریفیوژ و نحوه رفع احتمالی مشکلات آشنا باشند.
7. نظارت مداوم
همواره باید سانتریفیوژ و عملکرد آن را نظارت کرد و هرگونه نشتی، لرزش غیرمعمول یا نقص فنی را شناسایی و برطرف کنید. همچنین، توصیه میشود دورههای بازبینی و تعمیر سانتریفیوژ را بهصورت منظم و بهموقع انجام دهید تا در صورت وجود مشکل، آن را پیش از خطرساز شدن، برطرف کنید.
اصول ایمنی کار با سانتریفیوژ در شرایط خاص
صحیح بودن نحوه استفاده از سانتریفیوژ در شرایط خاص مانند کار با مواد خطرناک بسیار حائز اهمیت است. در ادامه، به برخی از نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ در این شرایط خاص اشاره خواهم کرد؛
-
آشنایی با خطرات
قبل از آغاز کار با سانتریفیوژ در شرایطی که مواد خطرناک در آن قرار دارد، باید به طور کامل با خطرات مرتبط با این مواد آشنا شوید. باید اطلاعات مربوط به خواص شیمیایی، میزان سمی بودن، قابلاشتعال بودن و سایر خطرات مواد را بهدقت مطالعه کنید.
-
استفاده از تجهیزات حفاظتی
در کار با مواد خطرناک با سانتریفیوژ، استفاده از تجهیزات حفاظتی بسیار حیاتی است. عینک محافظ، دستکشهای مقاوم در برابر مواد شیمیایی، لباسهای مناسب و ماسک تنفسی میتوانند از آسیبدیدگی و آلودگی جلوگیری کنند. مطمئن شوید که تمام افراد حاضر در محل کار از این تجهیزات استفاده میکنند.
-
ایجاد محیط کار ایمن
محیط انجام آزمایش باید مناسب برای کار با مواد خطرناک باشد. اطمینان حاصل کنید که سانتریفیوژ در مکانی قرار داده شده است که از دسترس کودکان، غیرمجازان و افراد غیر آگاه دور باشد. همچنین، تهویه مناسب در محیط کار فراهم شود تا از تجمع مواد خطرناک و تنفس هوای آلوده جلوگیری شود.
-
انتخاب سانتریفیوژ مناسب
برای کار با مواد خطرناک، انتخاب سانتریفیوژ مناسب بسیار مهم است. مطمئن شوید که سانتریفیوژ از جنس مقاوم در برابر مواد شیمیایی است و توانایی مقابله با مواد خطرناک را دارد. همچنین، ظرفیت سانتریفیوژ باید برای نمونههای مورداستفاده کافی باشد. بهطورکلی کاربرد سانتریفیوژ ها مشخص هستند و شما باید این موضوع را حتماً در نظر داشته باشید.
-
جداسازی مواد خطرناک
یکی دیگر از اصول ایمنی کار با سانتریفیوژ این است که در صورت امکان، مواد خطرناک را قبل از قراردادن در سانتریفیوژ جداگانه نگهداری کنید. این کار به جلوگیری از آلودگی متقابل نمونهها و کاهش خطر احتمالی آزاد شدن مواد خطرناک در دستگاه کمک میکند.
-
آموزش و آگاهی کارکنان
تمام کارکنانی که با سانتریفیوژ و مواد خطرناک کار میکنند، باید به طور کامل آموزشدیده باشند. آموزشهای مربوط به استفاده صحیح سانتریفیوژ، تجهیزات حفاظتی، روشهای دستکاری با مواد خطرناک و اقدامات اضطراری باید بهمنظور افزایش آگاهی و ایمنی کارکنان ارائه شود.
-
مدیریت پسماندها
یکی دیگر از نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ مدیریت پسماندهاست. درصورتیکه پسماندهای مواد خطرناک در فرایند سانتریفیوژ تولید میشوند، باید برنامههای مدیریت پسماندها اجرا شود. این کار شامل: جمعآوری، حمل و نگهداری صحیح و دفع ایمن پسماندها است.
خرابی ها و مشکلات رایج در سانتریفیوژها
یکی از موضوعاتی که مربوط به کار ایمن با سانتریفیوژ است، خرابیهای احتمالی و مشکلاتی است که ممکن است ایجاد شوند. به همین منظور در ادامه مطلب برخی از این مشکلات و خرابیها را بررسی خواهیم کرد؛
- نشتی: نشتی در سانتریفیوژ میتواند باعث ازدسترفتن نمونههای مهم یا آلودهشدن محیط میشود. برای حل این مشکل، باید نصب سانتریفیوژ بهدرستی انجام شده و تمام رابطها و درب دستگاه بهدقت بررسی شوند. همچنین، استفاده از سیستمهای تشخیص و هشداردهی نشتی میتواند کمک کند.
- ایجاد حرارت زیاد: در برخی موارد، سانتریفیوژ میتواند دمای بالایی تولید کند که میتواند منجر به ایجاد خطر و خرابی دستگاه شود. راهحلهای ممکن شامل: استفاده از سانتریفیوژ دارای سیستم خنککننده، اطمینان از تهویه مناسب در محیط کار و کاهش دورههای کاری بلندمدت سانتریفیوژ است.
- خرابی قطعات مکانیکی: قطعات مکانیکی سانتریفیوژ ممکن است به دلایل مختلفی از جمله: فرسودگی و عدم نگهداری مناسب خراب شوند. بهترین راهحل برای این مشکل، برنامهریزی منظم برای تعمیر و نگهداری دورهای سانتریفیوژ است.
نکاتی برای نگهداری و تعمیرات صحیح سانتریفیوژ
بهطورکلی سانتریفیوژها یکی از دستگاههای مهم و حیاتی در هر آزمایشگاهی هستند، اما باید بدانید که قیمت سانتریفیوژ آزمایشگاهی با این که ابعاد این دستگاهها چندان هم بزرگ نیست، نسبتاً بالا در نظر گرفته میشود. این موضوع البته اصلاً دور از انتظار نیست، چرا که این دستگاهها دقت عملکرد بسیار خوبی دارند.
در نهایت خوب است که با نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ یکبار دیگر آشنا شوید:
- رعایت دستورالعمل تولیدکننده: همواره باید دستورالعملها و راهنماهای ارائه شده توسط تولیدکننده سانتریفیوژ را بهدقت مطالعه و رعایت کنید. این کار شامل: راهنماییهای نصب، عملیات، نگهداری و تعمیرات است.
- بررسی دورهای و تمیزی: سانتریفیوژ باید بهصورت دورهای بررسی و تمیز شود. این امرشامل: بررسی درزهای دستگاه، قطعات مکانیکی، سیستمهای الکتریکی و تهویه و همچنین تمیزکردن سطوح داخلی و خارجی سانتریفیوژ است.
- تنظیمات صحیح: اطمینان حاصل کنید که تمام تنظیمات سانتریفیوژ شامل: سرعت، زمان، دما و پارامترهای دیگر بهدرستی تعیین شده است. در صورت لزوم، تنظیمات را بررسی و تنظیم مجدد کنید.
- تعویض قطعات فرسوده: قطعات فرسوده سانتریفیوژ باید بهموقع تعویض شوند تا خرابیهای ناگهانی و مشکلات احتمالی را جلوگیری کنند، که شامل: بلبرینگها، روان کارها، اورینگها و سایر قطعات مکانیکی است.