سیتولوژی یک روش متداول برای تشخیص و بررسی در دنیای پزشکی است. آزمایشات سیتولوژی از مقادیر کمی از بافت یا مایع بدن برای بررسی انواع خاصی از سلول ها استفاده می کند. متخصصین پاتولوژیست و پزشک خود بیمار می توانند از آزمایشات سیتولوژی تقریباً برای بررسی بیشتر نواحی بدن شما استفاده کنند. در ادامه این مطلب قصد داریم تا توضیحی جامع تر بر سوال سیتولوژی چیست داشته باشیم و با انواع سیتولوژی بیشتر آشنا شویم.
سیتولوژی چیست؟
سیتولوژی تحت عنوان آسیب شناسی سلولی شناخته می شود و به بررسی سلول ها از بافت ها یا مایعات مختلف بدن می پردازد. پاتولوژیست ها سلولهای نمونه بافت مورد نظر را زیر میکروسکوپ نگاه میکنند و به دنبال ویژگی‌ها یا ناهنجاری‌ها در سلول‌ها می‌گردند. از آنجایی که سیتولوژی فقط سلول‌هایی را که بسیار کوچک هستند بررسی می‌کند (میکروسکوپی)، آسیب‌شناسان برای انجام آزمایش سیتولوژی فقط به نمونه بسیار کوچکی از بافت نیاز دارند. آزمایش سیتولوژی عموماً بر روی نمونه هایی از سلول های آزاد (cell free) و یا قسمتی از بافت یا توده ی سرطانی انجام می شود.
این علم و نتایج حاصل از آن بر پایه مشاهدات صورت گرفته توسط میکروسکوپ می باشد. از سیتولوژی یا سیتوپاتولوژی به معنی علم بررسی و مشخص نمودن نوع بیماری به واسطه سلول ها، یاد می شود.
برخی این علم را با هیستولوژی اشتباه در نظر میگیرند. در این خصوص میتوانید به مطلب دیگر ما با عنوان هیستولوژی چیست مراجعه کنید.
تاریخچه ایجاد و پیشرفت آسیب شناسی یا سیتولوژی چیست ؟
آسیب شناسی به عنوان علم کشف علت بیماری ها از زمان قدیم مورد توجه پزشکان بوده است. (پاپیروس مصری ادوین اسمیت ( Edwin Smith ) ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح ) که قدیمی ترین مدرک پزشکی می باشد، به مکانیسم و علل بیماری های گوناگون از جمله تومور های پستان، ترمیم زخم ها و … اشاره می کند. بنابراین علاقه ی بشر از ایام قدیم، پیشرفت چشمگیری را در فهم دانش آسیب شناسی را سبب شد.
در آخرین سالهای هزاره دوم “کالبد شناسی” قابل دسترسی قرار گرفت. بعدها کالبد شناسی بیماران، شناخت ویژگی های ماکروسکوپی و بافت بیمار را آسان تر کرد و آسیب شناسی را قادر ساخت که ابزار جدیدی برای تشخیص و تفسیر بیماری ها باشد. طی آخرین سال های قرن نوزدهم، بررسی بافت بیمار برای پزشکان از جمله رودولف ویرشو که مصمم بود نظریه سلولی بیماری ها و آسیب شناسی، را به عنوان یک دانش بالینی ارائه نماید، به رسمیت شناخته شد. امروزه به پاس تلاش دانشمندان و محققان شاهد پیشرفت های شایان توجهی در این رابطه هستیم.
آزمایش سیتولوژی چیست؟
آزمایش سیتوپاتولوژی به تست اسمیر نیز معروف است و در آن تشخیص، اغلب با استفاده از تهیه ی گستره ای از سلول های مورد نظر بر روی لام (اسمیر) و بررسی میکروسکوپی آن صورت می گیرد.
از زیر شاخه های پاتولوژی، جراحی (آناتومیکال) سیتوپاتولوژی می باشد. که به مطالعه و تشخیص بیماری ها در مقیاس سلولی می پردازد و اغلب در جهت تشخیص سرطان ها پر کاربرد است و همچنین به تشخیص بیماری های عفونی و التهابی کمک می کند.
برای خرید لام و لامل میتوانید با لیان آزما در ارتباط باشید.
همچنین در بررسی توده یا نودول تیروئید و نیز بیماری هایی که مایعات استریل بدن (مثلCSF) را درگیر می کنند به کار می رود. این آزمایش عمدتاً روی نمونه های سلولیِ بدست آمده یا قطعاتی ازبافت صورت می گیرد. (بر خلاف پاتولوژی که به مطالعه کل بافت می پردازد)
انواع روش های سیتوپاتولوژی (سلول شناسی) برای نمونه برداری بیماران
- Exfoliative Cytology : در این روش نمونه های سلولی لایه برداری شده بررسی می شود. برای تهیه نمونه نیازی به استفاده از ابزار نیست. مثل اسمیر واژن (پاپ اسمیر)، خلط، ادرار، مخاط دهان و مایعات بدن.
- Abrative Cytology : عبارت است از بررسی سیتولوژی سلولهای برداشت شده با کمک ابزار هایی مثل لام و کشیدن و یا خراشیدن روی لام دیگر: مثل اسمیر سرویکس (دهانه رحم).
- Washing or Lavage Technique : عبارت است از تهیه نمونه از بیمار توسط شستشو با مایع مثل تزریق مایع به داخل ریه ها و برداشت نمونه یا تزریق مایع به داخل شکم یا مثانه و تهیه نمونه از آن ها.
- Aspirating Cytology : عبارت است از تهیه نمونه با استفاده از سوزن باریک و کشیدن نمونه توسط سرنگ.
- Intraopertive Cytology : عبارت است از بررسی نمونه های سیتولوژی که در حین عمل جراحی از بیمار گرفته شده است تا از نظر آسیب شناسی سلولی مورد مطالعه و بررسی های بیشتری قرار بگیرند.
انواع سیتولوژی
در درک بهتر مفهوم سیتولوژی اگر بدانیم که انواع سیتولوژی چیست ، نتیجه بهتری خواهیم گرفت. برخی از انواع رایج آزمایشات سیتولوژی عبارتند از :
- سیتولوژی زنان (پاپ اسمیر)
- سیتولوژی مایع (ادرار، خلط، مایع مغزی نخاعی و …)
- سیتولوژی پستان
- سیتولوژی تیروئید
- سیتولوژی غدد لنفاوی
- سیتولوژی تنفسی (مایع پلور)
1. تست پاپ اسمیر
یکی از انواع روش های سیتولوژی ، تراشیدن یا اصطلاحا براش کردن آرام برخی از سلول‌ها از اندام یا بافت مورد آزمایش است.
معروف ترین آزمایش سیتولوژی که از این طریق سلول ها را جمع‌آوری می‌کند، تست پاپ اسمیر و جمع‌آوری نمونه از دهانه رحم است. در این روش نمونه ی Thinprep توسط یک جسم شانه (براش) مانند از ترشحات دهانه ی رحم برداشته می شود و در ظرف مخصوص خود جمع آوری گردیده و سپس به آزمایشگاه ارسال می گردد.
2. آزمایش سیتولوژی مایع
آزمایش سیتولوژی مایع برای تشخیص سلول های سرطانی و سلول های خاص دیگر کاربرد دارد. در این روش مایعات درون حفره های بدن آزمایش می شوند. این مایعات عبارتند از:
- ادرار
- خلط
- مایع نخاعی یا مایع مغزی نخاعی (CSF)، که از فضای اطراف مغز و نخاع نمونه برداری می شود.
- مایع پلور (از فضای اطراف ریه ها)
- مایع پریکارد (از کیسه ای که قلب را احاطه کرده است.)
- مایع آسیت، که به آن آسیت یا مایع صفاقی نیز گفته می شود (از فضای داخل شکم)
نحوه انجام نمونه گیری مایع
در این روش از انواع سیتولوژی ، به یک نمونه مایعات مثلا از فضای پلور اطراف ریه نیاز است. (جهت آشنایی بیشتر با این آزمایش میتوانید به مطلب دیگر ما با عنوان آزمایش سیتولوژی ریه مراجعه کنید.)
مراحل انجام نمونه گیری آن به شرح زیر است:
- روی تخت می نشینید و سر و بازوها روی یک میز قرار می دهید.
- ناحیه کوچکی از پوست پشت شما تمیز می شود. داروی بی حسی (بی حسی موضعی) در این ناحیه تزریق می شود.
- پزشک سوزنی را از طریق پوست و عضلات دیواره قفسه سینه وارد فضای اطراف ریه می کند.
- مایعات جمع می شوند.
- سوزن برداشته می شود و پانسمان صورت می گیرد.
- نمونه مایع جمع آوری شده به آزمایشگاه ارسال می گردد.
- در آزمایشگاه این نمونه زیر میکروسکوپ مورد آنالیز و بررسی قرار می گیرد تا معین شود سلول ها در چه وضعیتی قرار دارند و آیا فرم سلول ها طبیعی است یا غیرطبیعی؟
3. سیتولوژی ادرار
آزمایش سیتولوژی ادرار آزمایشی است که برای تشخیص سرطان و سایر بیماری های دستگاه ادراری استفاده می‌شود.
برای جمع‌آوری ادرار، ممکن است یک کیت مخصوص از آزمایشگاه به شما داده شود و یا نمونه ادرار می‌تواند در طی سیستوسکوپی جمع آوری شود. در طی این روش، پزشک با استفاده از ابزاری نازک که در انتهای آن دوربین قرار دارد، داخل مثانه شما را بررسی می‌کند. نمونه ادرار به آزمایشگاه فرستاده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا بررسی های لازم صورت گیرد و صحت سلولهای آن مورد بررسی قرار گیرد.
4. سیتولوژی پستان
در این روش اگر نمونه، به صورت توده باشد، ابتدا بيوپسي و با تاييد بدخيمي جراحي قطعي انجام مي شود. در اتاق عمل، پس از بيوپسي يا ماستكتومي، از مقطع توده، لام سيتولوژي تهيه می شود و پس از فيكس كردن، لام ها به يك آزمايشگاه و بقيه نمونه به آزمايشگاه ديگري ارسال می گردد.
اگر نمونه به صورت کیست باشد، از مایع جمع شده در کیست توسط پزشک و با سرنگ نمونه برداری شده و جهت بررسی های بیشتر به آزمایشگاه ارجاع می شود.
5. سیتولوژی تیروئید
بررسی سیتولوژی تیروئید به صورت آسپیراسیون سوزنی ظریف (FNAC) به عنوان یک روش ساده، ایمن و دقیق در ارزیابی گره های تیروئید صورت می گیرد.
میتوانید جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط آزمایش تیروئید به مطلب دیگر ما با همین عنوان مراجعه کنید.
6. سیتولوژی لنفاوی
تست FNA؛ نمونه گیری سوزنی یا همان FNA یک نوع عمل بیوپسی یا نمونه برداری بافت است. در نمونه گیری سوزنی، یک سوزن نازک در ناحیه ای از بافت که دارای ناهنجاری است وارد شده و نمونه گیری انجام می شود.
چه زمانی از آزمایش سیتولوژی استفاده می شود؟ آزمایش سیتولوژی برای چیست؟
پزشکان، پاتولوژیست ها و آسیب شناسان معمولاً از انواع سیتولوژی برای تشخیص یا غربالگری سرطان استفاده می کنند.
یک پزشک تنها در صورتی از آزمایش تشخیصی برای فرد استفاده می‌کند که علائم یا نشانه‌هایی داشته باشد که نشان می‌دهد، ممکن است بیماری یا عفونت خاصی داشته باشد. یک آزمایش تشخیصی، مانند آزمایش سیتولوژی، وجود سلول های غیر طبیعی را تعیین می کند.
برای مثال انکولوژیست از آزمایش‌های غربالگری استفاده می‌کند، تا ببیند آیا فرد ممکن است به بیماری خاصی مانند سرطان مبتلا باشد، حتی قبل از اینکه علائم را تجربه کند. یک نوع رایج تست غربالگری سیتولوژی، پاپ اسمیر است که به آن پرداخته شد.
سایر کاربردهای آزمایشات سیتولوژی
- تشخیص بیماری های عفونی
- تشخیص شرایط التهابی
- بررسی ضایعات تیروئید
- تشخیص بیماری‌های مربوط به حفره‌های خاص بدن، مانند : فضایی که بین دو غشای نازک ریه‌های شما را می‌پوشانند و احاطه میکنند. (حفره پلور)
سلول های مایع پلور-ریه
مراحل آزمایش سیتولوژی چگونه انجام می شود؟
هر آزمایش سیتولوژی بسته به نوع سلولی که در حال آزمایش است و اینکه نمونه بافت است یا مایع، متفاوت خواهد بود. اما شیوه کلی انجام آزمایش سیتولوژی چیست ؟ به طور کلی، چهار مرحله برای انواع آزمایش سیتولوژی وجود دارد که عبارتند از:
- جمع آوری سلول های نمونه
- پردازش سلول های نمونه
- بررسی سلول های نمونه
- ارائه ی نتایج آزمایش سیتولوژی
در اینجا مراحل آزمایش سیتولوژی توضیح داده شده است:
1. جمع آوری سلول های نمونه
پزشک شما نمونه‌ای از سلول‌ها را حین نمونه گیری جمع‌آوری می‌کند، که برای بررسی آنها به پاتولوژیست نیاز دارند. برخی از روش هایی که می توان نمونه های آزمایش سیتولوژی را جمع آوری کرد عبارتند از:
-
- براش کردن یا خراش دادن بافت از سطح بخشی از بدن شما.
- جمع آوری نمونه های مایع یا ترشح از بدن، مانند نمونه ادرار.
- استفاده از آسپیراسیون با سوزن ظریف برای کشیدن نمونه مایع از ناحیه ای در بدن.
2. پردازش سلول های نمونه
برای برخی از انواع آزمایش سیتولوژی که شامل نمونه‌های بافتی می‌شوند، فردی که نمونه را گرفته است، آن را روی لام میکروسکوپ پخش می‌کند. این اسلایدها به نام اسمیر شناخته می شوند. سپس اسمیرها را به آزمایشگاه پاتولوژی می فرستند.
اگر آزمایش سیتولوژی شامل مایع بدن باشد، پزشک به احتمال زیاد نمی تواند از اسمیر استفاده کند؛ زیرا نمونه خیلی رقیق شده است. (فقط چند سلول در مایع وجود دارد) آنها به احتمال زیاد نمونه را در یک ظرف کوچک به آزمایشگاه آسیب شناسی می فرستند.
هنگامی که نمونه سیتولوژی به آزمایشگاه می رسد، یک آسیب شناس یا تکنسین آزمایشگاه، بسته به نوع نمونه، اسمیرها را در رنگ های خاصی فرو می برد. این امر به دیدن و بررسی سلول‌ها در زیر میکروسکوپ کمک میکنند.
3. بررسی سلول های نمونه
پس از اینکه آسیب شناس یا تکنسین آزمایشگاه، نمونه های سیتولوژی را پردازش و رنگ آمیزی کرد، سلول ها را زیر میکروسکوپ بررسی می کند و به دنبال سلول های غیر طبیعی می گردد. اگر سلول های غیرطبیعی پیدا کردند، با قلم مخصوص ناحیه مورد نظر را علامت گذاری می کنند. سپس یک پاتولوژیست بر اساس سلول های رویت شده، تشخیص خود را انجام داده و گزارشی را تهیه می کند.
4. ارائه ی نتایج آزمایش سیتولوژی
پس از تهیه گزارش، آسیب شناس آن را برای پزشک درمانگر شما ارسال می کند. پزشک نتایج را بررسی می کند و مراحل بعدی را تعیین می کند.
نمونه جواب آزمایش سیتولوژی
در زیر جواب تست پاپ اسمیر یک بیمار را می بینید که پس از انجام مراحل آن، توسط پاتولوژیست ارائه شده است. در این گزارش وجود مقادیری از چند باکتری و التهابات خفیفی رویت شده است.
نتیجه گیری
در این مطلب تلاش کردیم توضیح دهیم که سیتولوژی چیست و چه کاربردها و انواعی دارد. تست سیتولوژی روشی بسیار رایج و اغلب بدون درد برای تشخیص و اغلب غربالگری سرطان ها و ناهنجاری های سلولی است. در آزمایش سیتولوژی ، به دلیل مقدار کم نمونه بافت یا مایعی که برای آزمایش مورد نیاز است، مزایای زیادی دارد. در مقایسه با بیوپسی بافت، که پزشکان از آن برای تعیین تشخیص استفاده می کنند، آزمایش سیتولوژی:
- کمتر تهاجمی است.
- ناراحتی و درد کمتری ایجاد می کند.
- کمتر احتمال دارد که عوارض ایجاد کند.
- هزینه کمتری دارد.
به همین دلیل انواع سیتولوژی کاربرد فراوان دارد و از نظر متخصصین برای تشخیص بسیار مفید می باشد. اصولا در آزمایش های سیتوپاتولوژی از رنگ های بخصوصی استفاده میکنند. شما میتوانید جهت خرید رنگ های سیتوپاتولوژی با کارشناسان لیان آزما در ارتباط باشید.
عالی
از توجه و حسن نظر شما سپاسگزاریم.