لوله آزمایشگاهی یکی از ظروف شیشه‌ای مورد استفاده در آزمایشگاه‌های پزشکی، شیمی و… است که به شکل مدرج، بدون درپوش، درب دار و… در سایزهای مختلف طراحی می‌شود. بسیاری از آزمایشات مهم پزشکی مانند آزمایش خون، کشت باکتری و… در حجم پایین و با استفاده از لوله آزمایشگاهی انجام می‌شوند. ظرف شیشه‌ای مورد استفاده در آزمایش باید کاملاً تمیز شود؛ زیرا ناخالصی‌های باقیمانده در آن می‌تواند آزمایش را تحت تأثیر قرار داده و منجر به کاهش دقت آزمایش و نتیجه‌گیری اشتباه گردد. در ادامه ضمن بررسی اهمیت شستشوی لوله آزمایشگاهی ، به معرفی بهترین روش‌های انجام آن می‌پردازیم.
اهمیت شستشوی لوله آزمایشگاهی
انجام یک آزمایش اصولی به ظروف شیشه‌ای و لوله‌های آزمایش تمیز نیاز دارد؛ زیرا در صورت استفاده از ظروف کثیف، حتی دقیق‌ترین فرایند آزمایش نیز ممکن است به نتیجه‌گیری اشتباهی برسد. در همه آزمایش‌ها، لوله‌های شیشه‌ای آزمایش باید از نظر فیزیکی و شیمیایی تمیز باشند. در بسیاری موارد نیز لازم است از لحاظ باکتریولوژیکی تمیز یا استریل شوند؛ آن‌ها همچنین باید عاری از هرگونه چربی باشند.
ایمن‌ترین و اطمینانی‌ترین راه برای تمیز شدن لوله‌های آزمایشگاهی، خیس شدن یکنواخت سطح توسط آب مقطر و حلال‌های آلی است. این روش به‌ویژه در لوله‌های مدرج و ظروف آزمایشگاهی که برای اندازه‌گیری حجم مایعات استفاده می‌شوند، بسیار مهم است؛ زیرا گریس و سایر مواد آلوده‌کننده‌ای که از خیس شدن یکنواخت شیشه جلوگیری می‌کنند، با چسبیدن به دیواره‌های لوله موجب تغییر حجم ظرف و دقت اندازه‌گیری می‌شوند. این امر به‌نوبه خود بر حجم مایع تحویلی تأثیر می‌گذارد.
ظروف شیشه‌ای آزمایشگاهی مانند لوله‌ها را باید پس از استفاده در اسرع وقت بشویید. اگر ظرف بلافاصله تمیز نشود، ممکن است حذف تمام مواد باقیمانده در ظرف و تمیز کردن کامل آن بسیار دشوار و گاهی حتی غیرممکن شود. کورنینگ توصیه می‌کند عدم شست و شوی لوله آزمایشگاهی در برخی موارد حتی می‌تواند کارکنان آزمایشگاه را در معرض خطرات بهداشتی قرار دهد. از این رو، شستشوی صحیح ظروف از جمله الزامات هر آزمایش و اصول کار در آزمایشگاه به شمار می‌آید.
روش مناسب برای تمیز کردن لوله آزمایشگاهی چیست؟
شستشوی لوله‌های آزمایشگاهی می‌تواند به صورت دستی یا با استفاده از ماشین شوینده انجام شود. در بسیاری موارد حتی نیاز است که لوله‌ها با روش اتوکلاو کردن، استریل شوند. متأسفانه هیچ روش عملیاتی در استاندارد آزمایش (SOP) برای فرایند شستشوی لوله آزمایشگاهی وجود ندارد. هر آنچه در دست داریم، روش‌هایی است که به صورت تجربی و توسط آزمون و خطای متخصصان آزمایشگاه تأیید و توصیه شده‌اند. در اینجا بهترین و کارآمدترین روش‌های شستشوی لوله‌ها و ظروف آزمایشگاهی را آورده‌ایم:
1. شستشو با آب داغ
بهتر است با ملایم‌ترین روش‌ها شروع کنید و در صورتی که نتیجه مناسب نبود، به سراغ مراحل بعدی بروید. لوله آزمایشگاهی را تا نیمه با آب پر کنید و سپس تکان دهید تا کثیفی در آب حل و شسته شود. آب را بیرون ریخته و آبکشی را 6 مرتبه تکرار کنید.
2. استریل قبل از شستشو
گاهی لازم است قبل از تمیز کردن لوله، آن را استریل کنید. برخی ظروف مانند لوله‌های آلوده به لخته‌های خون و ظروفی که ویروس یا باکتری‌های حاوی هاگ روی آن‌ها وجود دارد، نیازمند استریل هستند. برای استریل کردن این لوله می‌توان آن را در اتوکلاو یا آون بخار قرار داد. همچنین با جوشاندن لوله در آب حاوی 1-2 درصد صابون نرم یا مواد شوینده به مدت 30 دقیقه می‌توان از استریل شدن ظرف شیشه‌ای اطمینان حاصل کرد.
3. استفاده از برس مناسب
اگر در دیواره داخلی لوله لکه‌هایی وجود دارد که به سختی شسته می‌شوند، باید از برس مناسب لوله آزمایش برای شستشو استفاده کنید. برس مناسب باید با توجه به اندازه و ارتفاع لوله انتخاب شود. معمولاً برس‌های دارای دسته چوبی یا پلاستیکی گزینه‌های بهتری هستند؛ زیرا سطح داخلی ظرف شیشه‌ای را خراش نمی‌دهد. برس آغشته به مواد شوینده را به آرامی درون لوله بالا و پایین برده و بچرخانید تا آلودگی‌ها کاملاً برطرف شوند. برای جلوگیری از آسیب رساندن به لوله آزمایش، از نیروی بیش از حد استفاده نکنید.
4. استفاده از مواد شوینده مناسب
شوینده‌ها را می‌توان به دو دسته اسیدی و قلیایی تقسیم کرد. شوینده‌های قلیایی برای شستشوی آلودگی‌های روغنی که بیش از 24 ساعت باقی مانده است، استفاده می‌شود. بهترین شوینده‌های قلیایی شامل بی‌کربنات سدیم، محلول کربنات سدیم یا خاکستر سودا، فسفات سدیم، سدیم هیدروژن فسفات دو سدیم و محلول سدیم هستند. کافی است لوله آزمایش را در محلول ضعیف شده کربنات سدیم بجوشانید تا هرگونه چربی از دیواره داخلی آن حذف شود. همچنین می‌توانید از حلال‌های آلی مانند استون به عنوان جایگزین استفاده کنید.
شوینده‌های اسیدی با استفاده از اسیدکلریدریک 5 درصد، پتاسیم دی کرومات و اسیدسولفوریک غلیظ ساخته می‌شوند. پتاسیم دی کرومات در محلول اسیدی، دارای قابلیت اکسیداسیون قوی و خوردگی کمتری در ظروف شیشه‌ای ایجاد می‌کند؛ بنابراین، بیشترین استفاده را در شست و شوی لوله آزمایشگاهی دارد. برای از بین بردن لکه‌های آهن، محلولی از مقادیر مساوی آب و اسیدکلریدریک می‌تواند کارساز باشد. لکه‌های قدیمی و دائمی نیز با محلولی حاوی پر اکسید هیدروژن و اسیدسولفوریک (هردو، 3 درصد) برطرف می‌شوند.
5. خشک کردن به روش مناسب
لوله آزمایشگاهی پس از شستشو باید به روش مناسب خشک شود تا از آلودگی مجدد یا آسیب دیدن ظرف جلوگیری شود. لوله‌های آزمایش (به‌ویژه انواع مدرج) را نمی‌توان در فر و با حرارت خشک کرد؛ زیرا ممکن است بر اثر افزایش بیش از حد دما دچار ترک یا شکستگی شوند. خشک‌کن‌هایی که عملکرد آن‌ها بر مبنای هوای فشرده یا دمنده است، گزینه‌های بهتری هستند. همچنین می‌توان از رک خشک‌کن آزمایشگاهی استفاده کرد؛ اما مدت‌زمان مورد نیاز برای خشک شدن لوله‌ها در این روش افزایش می‌یابد و لوله‌ها بلافاصله پس از شستشو قابل‌استفاده نیستند.
سخن پایانی
یکی از مواردی که معمولا در هنگام خرید لوله آزمایش مدنظر قرار گرفته نمیشود، موضوع شستشوی آن است. روش‌های مختلفی برای شستشوی لوله آزمایشگاهی وجود دارد؛ اما بهترین و سریع‌ترین راه را می‌توان اتوماتیک کردن فرایند با استفاده از ماشین ظرف‌شویی مخصوص آزمایشگاه‌ها دانست. این روش موجب صرفه‌جویی در زمان می‌شود و شستشو را با نتایج قابل اعتماد انجام می‌دهد. به این ترتیب، دقت آزمایش بالا می‌رود و می‌توان به صحت نتیجه اطمینان داشت. البته روش‌های دستی همچنان کاربردی هستند و در صورت شستشوی اصولی، می‌توان آن‌ها را قابل اعتماد دانست.
